Alþýðuhelgin - 05.02.1949, Blaðsíða 5

• ALÞÝÐUHELGIN
37
Eggert að svifa hann embætti og eign-
um um skeið, en með þrautseigju og
dugnaði komst Erlendur aftur yfir
eignir sínar allar og bjó eftir það á
Strönd til dauðadags, 1575, og þar er
hann grafinn. Er Erlendur stór-
gerðasti maðurinn, sem þar hefur bú-
ið, ofstopamaður og þó vitmaður mik-
ill, harður óvinum sínum og barði
fast á útlendingum, þégar svo bar
undir.
Meðan stórhöfðingjar bjuggu á
Strönd og sveitin var í blóma, mun
bar jafnan hafa verið einbýli. En eft-
ir lát Erlends lögmanns mun jafnan
hafa verið þar fleiri en einn ábú-
andi.
kirkjan, áheitin OG SAND-
POKIÐ.
Um Strandarkirkju sjálfa og áheit
til hennar eru frásagnir nokkuð slitr-
óttar á hinum fyrri öldum. Þó má
sjá, að áheit á kirkjuna' hafa tíðkazt
^ujög snemma. Er það tekið fram í
Vilchinsmáldaga 1397, að Halla Jóns-
dóttir hafi gefið lcirkjunni „tvö
hundruð og fimm aura fyrir skreiðar-
tíund, sérdeilis fyrir heitfiska, svo
uiargir sem þeir verða“. Af yngri
heimildum, sérstaklega frá 18. öld, er
auðsætt, að mikill átrúnaður hefur þá
Verið á kirkjunni.
Elzta lýsing á Strandarkirkju, sem
er til, er frá dögum Odds biskups
Einarssonar, eftir að kirkjan hafði
Verið byggð upp 1624. Er sú lýsing
svona:
>>Kirkjan nýsmíðuð: fimm bitar á
lQfti, að auk stafnbitanna, kórinn al-
hiljaður, lasinn prédikunarstóll; öll
óþiljuð undir bitana, bæði í kórnum
°S framkirkjunni, einninn fyrir alt-
arinu, utan bjórþilið, og ofan á öllum
kórnum er sagt sé blýlengja hvoru-
^egin og ein ofan yfir mæninum,
iika svo á framkirkjunni“.
1 visitaziu Brynjólfs biskups
Sveinssonar 6. ágúst 1642, er sagt, að
Þessi kirkja sé „byggð fyrir 18 árum,
síö stafgólf að lengd, með súð, þiljuð
bak og fyrir“. Stóð þessi kirkja fram
111 1670, því í visitazíu Brynjólfs
biskups það ár er kirkjan sögð ný-
byggð. Þar er svo fyrir mælt, að það
Samla blý „skuli ganga kirkjunni til
hlífðar, hvað annars liggur liér al-
deilis ónýtt.“ í vísitazíu þessari er
bess í fyrsta sinn getið, að land sé
tskið að blása upp á Strönd, og er
"tdsagt sóknarmönnum að halda vel
uppi kirkjugarði, eftir skyldu sinni,
eftir því, sem saman kemur, að kirkj-
an verjist fyrir sandfoki.
Eftir að jörð tók að blása upp í
Selvogi um 1670, má sjá að jarðar-
spjöllin hafa gengið þar mjög ört
fram, einkum yfir Strandarland. Á
árabilinu 1677—1680 voru sjö ábú-
endur á Strönd, en 1681 eru þeir ekki
orðnir nema fimm. En 1696, 15 árum
seinna, leggst Strönd sjálf, þetta
gamla stórbýli, algerlega í eyði og
byggð tekur þar af. Er svo sagt um
Strönd í jarðabók Árna Magnússon.
ar og Páls Vídalíns 1706: „Fyinr 10
árum í auðn komin heimajörðin
sjálf“, en Sigurðarhús, forn hjáleiga
frá Strönd, er þá komin í staðinn, og
metin 21 hundrað að dýrleika; hokra
þá tveir menn á hjáleigunni. Árið
1735 er þar einn ábúandi, en 1762 er
þar engin ábúð og allt í eyði.
En allt stóð kþ-kjan á Strönd þetta
af sér og sat ein eftir á sandinurn.
Um „gamla blýið“, sem fylgdi kirkj-
unni, fer biskup þeim orðum í vísir
tazíu 29. ágúst 1679, að hentugast sé
að kaupa fyrir það silfurkaleik. Er
þá eftir af blýinu „ 1 vætt og nær
hálfur fjórðungur11.
í vísitazíu sinni 19. ágúst 1703
skipar Jón biskup Vídalín að byggja
upp kirkjuna, sem komin sé að falli.
Sýnist kirkjan þá hafa verið endur-
byggð í fimm eða sex stafgólfum, en
eigi mun sú bygging hafa verið
traust eða vönduð. Árið 1730 er sagt,
að kirkjan leki og fjúki inn um þak.
ið á vetrardag. Haustið 1735 er kirkj-
an enn byggð upp, samkvæmt fyrir-
slcipun hins röggsama og ágæta bisk-
ups, Jóns Árnasonar. Vorið eftir
visiterar hann kirkjuna og lýsir henni
á þessa leið:
„Kirkjan er uppbyggð á næstliðnu
hausti, mestan part af nýjum og
sterkum viðum, svo hún er nú bæði
að veggjum væn og vel standandi; að
því leyti betur á sig komin en hún
hefur noklcurn tíma áður verið, að
svo er um hana búið að utanverðu,
að sandurinn gengur ekki inn í
hana; hennar grundvöllur hefur og
so verið mikið hækkaður, að hún
verst langtum betur en áður fyrir
sandinum að utanverðu“.
Skömmu siðar keypti Jón biskup
Árnason sjálfur Strond í Selvogi, og
átti hana síðan til dauðadags. Með
gjafabréfi 15. júlí 1749 gerði Guðrún
Einarsdóttir, ekkja Jóns biskups
Strönd „að ævinlegu beneficio“ Sei-
vogsprestum til uppheldis, og jörð-
in „reiknast nú, þó í eyði sé, vegna
síns víttluftuga haglendis, relcavonar,
eggvérs, veiðiskapar og annara herleg-
heita 20 hundruð.“
Tveim árum síðar, 8. júní 1751,-
visiterar Ólafur biskup Gíslason
Strandarkirlcju; er þar þá sama kirkj-
an, sem byggð var 1735. Segir biskup
hana stæðilega að veggjum, en hins
vegar sé „súðin og grindin víða fúin.“
Síðan bætir biskup við: „Húsið stend-
ur hér á eyðisandi, svo hér er mikið
bágt að fremja guðsþjónustugerð í
stormum og stórviðrum; er því mikið
nauðsynlegt, liún sé flutt á annan
lientugri stað“.
FLUTNINGSTILRAUNIR ENDA
. MEÐ ÓSKÖPUM.
Árið 1749 afhenti sira Þórður Ei-
ríksson, sem þá liafði lengi verið
prestur .Solvogsmanna, prestakall og
kirkju í hendur uirgum presti, síra
Einari Jónssyni, sem . fengið hafði •
veitingu fyrir Selvogsþingum og sat
í Vogsósum, eins og Selvogsprestar
höfðu þá l.engi gert. Síra Einar var
ekki lengi að hugsa sig um að nota
sér fyrrgreind orð biskups, og vildi
nota tækifærið til að koma kirkjunni
heim til sín að Vogsósum. Ritar hann
sumarið 1749 bæði Pingel amtmanni
og Ólafi biskupi átakanlega lýsingu
á kirkjunni og kirkjustaðnum, og til-
lögu um að flytja kirkjuna. Er bréf
prestsins einkennilegt og lýsir hispurs-
laust óstandi kirkjunnar og „óhentug-
leikum“, frá hans sjónarmiði. Fer það
hér á eftir:
„Hér með innfellur mín nauðsynja-
full umkvörtun út af skaðlegu ásig-
komulagi Strendurkirkju í Selvogi,
og þar af rísandi margföldum óhentug-
leikum, sem eftir fylgir: Hún stendur
fjarlægt bæjum á eyðisandi undir
einu timburþaki, hvar sandur, sem í
stórviðrum fýkur að kirkjunni úr öll-
um áttum, engu minna þreytir og for-
djarfar bik kirkjunnar, viði og veggi,
en vatnsógangur, því það fer dag-
vaxandi, sérdeilis á vetrartíma í snjó-
fjúkum, að sandfannirnar leggjast
upp ó veggina því nær miðja. Súð
kirkjunnar verður ei heldur svo vel
troðin með sillum og gættum, þó oft-
lega gert sé, að sandurinn rífi það elcki
burt aftur; fýkur hann svo inn í
kirkjuna og feygir stafina að neðan
og jafnvel súðina að innan, svo ég