Alþýðuhelgin - 09.04.1949, Page 1
14. tbl.
Laugardagur 9. apríl 1949.
1. árg.
svo glögg ..."
„Endurminningin er
Þátfur um Guðnýju Jónsdótfur skáldkonu í Klömbrum.
í þriðja árgangi Fjölnis, 1837, rit-
aö‘ Tómas Sæmundsson „eítirmæli
arsins 1836, eins og það var á ís-
'andi". Var þetta e.k. íréttayfirlit,
fróðlegt og athyglisvert á ýmsa lund,
enda kom Tómas víða við. Að grein-
arlokum gat hann nokkurra merkis-
hianna, er látizt höfðu á árinu. Síð-
ast farast honum orð á þessa leið:
>>Einnar konu er skylt að minnast
nieðal þeirra er önduðust þetta ár;
Því þó lítt hafi hennar gætt verið —
e,ns og vandi er um konur — voru
sa,nt kjör hennar og gáfur íhugunar-
Verðari en almennt er á íslandi. Það
Var Guðný, elzta dóttir mcrkisprests-
ins á Grenjaðarstað. Hún þótti álit-
iega gift, er djákninn á Grenjaðar-
stað, gáfumaður og atgjörfis, liafði
fengið hennar; og engan liafði grun-
a®> að hann mundi sjá sig það um
nönd eftir 9 ára samvistir, að liann
vUdi breyta þessu, cins og hann
gerði. Fór liann þá vestur í Húna-
vatnssýslu, að brauði, sem búið var
a® veita honum, tók vígslu, og er nú
S'ftur aftur; en hún fór með mági
S,num og systur norður á Raufar-
'föfn, og má vera, þelta hafi bana til
bai,a dregið, því hún lifði ckki
[nllt ár á eftir, og sálaðist 11. dag
Júnímán. 1836. Til að sýna gáfur
fennar, þarf ckki meira en ljóð þessi,
ír hún kvað að norðan, til systur
sinnar á Grenjaðarstað, skömmu fyr-
u' andlát sitt'*.
^iðan birtir Fjölnir kvæöið, sem
11 il vísur, og hcfst á þessa leið:
•>Endurminningin er svo glögg
Uln aHt, sem að í Klömbrum skeði . .“
Kvæði þetta vakti þegar allmikla
athygli, enda íágætt að konur á þeim
tíma kvæðu slífct ljóð, þróttmikið,
persónulegt, gætt tilfinningahita.
Enginn, scm kvæðið las, gat verið
í vafa um það, að Guðný Jónsdóttir
lilaut að hafa verið óvenjuleg kona
og tvímælalausri skáldgáfu gædd.
Hin fáorðu ummæli síra Tómasar
Sæmundssonar i) um æviraun þess-
arar konu urðu og til þess að greypa
mynd hennar cnnþá fastar í hug
lesendanna. Það, sem þar var sagt
til skýringar hins harmsára kvæðis,
var hóflega mikið til þess, að gefa
ímyndunaraflinu byr undir vængi.
Enn vakti það að nýju athygli á
skáldgáfu og örlögum prestsdóttur-
innar frá Grenjaðarslað, þegar
Nortfurfari birti árið 1848 annaö
kvæði cftir liana, mjög í sama anda
og hið fyrra og cngu síðra að skáld
legu gildi. Kvæði þetta, sem Norð-
urfari kaliaöi „Gutfnýjarvísur", va'rð
þegar kunnugt víðs vegar um land.
Það liefst á þessari ljóðlínu: ,,Sit cg
og syrgi mér horfinn".
Þriðja kvæði Guðnýjar Jónsdótt
ur, sem birl hefur vcrið á prenti,
J) Það má fullvíst telja, að Guðný,
prestsdótlirin á Grcnjaðarstað, síðar
húsfrcyja í Klömbrum, og Sigríður
Þórðardóttir, kona Tómasar Sæ-
mundssonar, sýslumannsdóttirin frá
Garði i Aöaldal, haíi vcrið kunnug-
ar, e. I. v. vinkonur, þær voru nálega
jafngamlar. Hefur Sigríður aö lík-
indum vakið athygli manns síns á
Guðnýju.
kom eigi fyrr en í Kvcunablatfi frú
Bríctar Bjarnhéðinsdóttur í maímán-
uði. 1897. Það hcitir „Rokkvísur“.
Kvæði Guðnýjar Jónsdóttur, eink-
um þau tvö, sem birtust í Fjölni og
Norðurfara, svo og eriljóð eflir
dreng á fyrsta ári, er hún missti,
urðu mjög vinsæl mcöal alþýðu á 19.
öld. Benda til þcss hinar nVirgu al-
skriftir þcirra víðs vegar um land,
og cru þar til vitnis eigi færri en 23
handrit í Landsbókasafni, sem lial'a
kvæði Guönýjar að geyma, eitt eða
fleiri.
Loks má gcta þcss', að kvæðið
„Endurminnlngin er svo glögg“ hefur
verið tckið upp í úrvalssafn íslenzkra
ljóða, „íslands þúsund ár“, sem út
kom árið 1947.
Þótt Guðnýju háfi því hvorki fyrr
né síðar verið ncitað um sæti á
skáldabekk, hefur nálega ekkert vcr.
iö um hana ritað, ævi hennar og ör-
lög. Er það og ýmsum örðugleikum
bundið liéðan af, því heimildir eru
litlar og strjálar. Hér á cftir vcrður
sagl litið citt frá þcssari skáldkonu,
er féll frá í blóma lífsins, cn hafði
áður tckizt að sýna að nokkru, hvaö
i henni bjó.
Er þá fyrst að geta uppruna skáld-
konunnar. Er það hvorttveggja, að
það er gamall og góður íslenzkur sið-
ur, og svo má cigi gleyma hinu, „að
sjaldan fcllur eplið langt frá eik-
inni“. Deili nokltúr á ætt og uppruna
cru að jafnaði ómissandi forsendur,
er maður vill gera sér nokkra g'rein
fyrir mönnum, cigi sízt þegar lieim-
ildir eru l'áar og glompóttar.
FAÐIRINN.
Faðir Guðnýjar skáldkonu var Jón
Jónsson prcstur og læknir á Grenj-