Alþýðuhelgin - 09.04.1949, Qupperneq 2

106
ALÞYÐUHELGIN
aðarstað, einhver hinn mesti sæmd-
armaður í klerkastétt á fyrra helm-
ingi 19. aldar. Hann var fæddur að
Stærra-Árskógi í Eyjafjarðarsýslu
15. október 1772. Foreldrar hans
voru Jón Jónsson prestur þar, Gunn-
laugssonar, og Hildur Halldórsdóttir
prests á Breiðabólstaö í Vesturhópi
Hallssonar. Vorið 1776, er Jón var
á fjórða ári, fluttist hann með for-
eldrum sínum að Reynistað í Skaga-
firði, er föður hans var veitt Reyni-
staðarprestakall. Fimmtán vetra gam-
all fór hann í Hólaskóla og útskrif-
aðist þaðan vorið 1793 með góðum
vitnisburði fyrir gáfur, framför, iðni
og siðgæði. Síðan gerðist hann skrif-
ari hjá Jóni Jakobssyni_ ,sýslumanni
Eyfiröinga, og var það í hálft
fimmta ár, en varð haustið 1797
korirektor (kennari) við Hólaskóla.
Þar kerindi hann í fjögur ár, unz
Hólaskóli var lagður niður 1801. Eft-
ir tillögu stiftsyfirvalda fluttist hann
þá suður til Reykjavíkur og kenndi
þar við lærða skólann (Hólavalla-
skóla) um tveggja vetra skcið. Þá
var honum'veitt Möðruvallaklausturs
prestakall og tók hann prestvígslu 1.
apríl 1804. Þar þjónaði hann í 12 ár
og bjó á Auðbrekku í Hörgárdal, en
hafði árið 1816 brauðaskipti við síra
Árna Halldórsson í StærraÁrskógi.
Settist hann þá að á fæðingarstað
sínum og dvaldist þar um rúmlega 10
ára skeið, unz honum var veittur
Grenjaðarstaður 13. des. 1826. Þar
bjó hann síðan til aeviloka, þjónaði
prestsembætti í rétt 50 ár, en hafði
verið starfandi embættismaður í 56 ár.
Síra Jón var talinn góður kenni-
maður, menntaður vel, prýðilega að
sér í latínu og íleiri lærdómsgrein-
um, laginn kennari og barnafræðari
með ágætum. Varð hann mjög ást-
sæll, bæði meðal heimamanna og
sóknarbarna. Hann var hneigður fyr.
ir læknisfræði. Stundaði hann lækn-
ingar á fimmta tug ára, og þótti
heppinn læknir. Fékk hann lækn-
ingaleyfi 1812 hjá Tómasi landlækni
Klog og síðan konungsleyfi 1816 til
þess að slunda lækningar í Eyja-
fjarðar. og Þingeyjarsýslum, gegn
því skilyröi, að hann héldi dagbækur
yfir lækningar sínar og sendi land-
lækni árlegan útdrátt úr þeim. Eru
sjö af bókum þessum enn til, geymd-
ar í Landsbókasafni (Lbs. 2241-—
2247, 8to). Sézt af þeim, að menn
hafa leitað til síra Jóns eigi aðeins
4/
r
Síra Jón Jónsson á Grenjaðarstað,
faðir Guðnýjar skáldkonu.
úr Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslum,
heldur og af nálega öllu Norðurlandi
og Austurlandi. Var og þörfin mikil,
því .um þessar mundir var einungis
einn læknir á öllu Norðurlandi, Ari
Arason, er bjó á Flugumýri í Skaga-
firði. Síra Jón hefur því bætt mjög
úr þörfum manna, þar eð hann var
talinn einkar slyngur og nærfærinn
að líkna sjúkum mönnum. Efldi og
mjög álit hans og vinsældir gott og
viðkvæmt hjartalag, svo að hann
fann til þjáninga annarra og lagði sig
allan fram til að bæta úr þeim.
Síra Jón var þvíkvæntur. Fyrsta
kona hans var Kristrún Guðmunds-
dóttir klausturhaldara á Reynistað
Arnórssonar. Hún lézt árið 1800. Þau
hjón áttu ekkert barna. Öðru sinni
kvæntist hann 1801 Þorgerði Run-
ólfsdóttur, er síðar getur, og missti
hana 1857, eftir 56 ára sambúð.
Tveim árum síðar kvæntist hann í
þriðja sinn, þá 87 ára gamall, Helgu
Kristjánsdóttur í Villingadal ytra í
Eyjafirði, Magnússonar. Sambúð
þeirra varð tæp 7 ár. Síra Jón and-
aðist að Grenjaðarstað 17. júní 1866,
á fjórða ári yfir nírætt.
MÓÐIRIN.
Móðir Guðnýjar var miðkona síra
Jóns á Grenjaðarstað, Þorgerður
Runólfsdóttir frá Sandgerði Runólfs-
sonar. Hún var fædd 5. janúar 1776.
Kona Runólfs í Sandgerði og móðir
Þorgerðar var Margrét Guðnadóttir
sýslumanns í Kjósarsýslu, Sigurðs-
sonar bonda í Sandgerði Runólfsson-
ar lögréttumanns á Stafnesi Sveins-
sonar. Er sú ætt kunn og hin merk-
asta. Öllum heimildum ber saman
um það, að Þorgerður hafi verið ein-
stök ágætiskona, hlédræg, en mild
og blíðlynd, og lagt gott til allra
mála. í prestaæfum Sighvats Borg-
firðings er henni lýst á þessa leið:
„Hún barst ei mikið á, en var á-
gætiskona, allvel menntuð og gáfuð
vel, hafði hreinan og fallegan svip“.
Síra Vernharður Þorkelsson rómar
eigi síður ágæti þessarar konu. Hann
segir, m. a.: „Svo fer orðspor af
hjartagæzku móður hennar (Guðnýj-
ar), að ekki þarf henni að lýsa“.
Þorgerður andaðist 30. nóvember
1857. Höfðu þau síra Jón þá verið
í hjónabandi í 56 ár og átt saman 10
börn. Þar af dóu þrjú ung, en sjö kom-
ust á fullorðinsaldur.
mr .
SYSTKININ.
Eins og að líkindum lætur, kippti
börnum síra Jóns og Þorgerðar mjög
í kyn um greind og hjartalag. Hér er
eigi rúm til að gera sæmilega grein
fyrir þeim sex systkinum Guðnýjar
Jónsdóttur, sem til manns komust,
og afkomendum þeirra. Verður að
nægja það, sem hér fer á efir um
þau systkini:
Elzur barna síra Jóns og Þorgerðar
var Björn, ritstjóri Norðanfara, fædd-
ur 1802. Hann gerðist ungur bóndi í
Eyjafirði, varð síðan verzlunarstjóri,
fyrst á Siglufirði og síðar á Akureyri.
Kunnastur hefur Björn orðið fyrir
blaðaútgáfu sína og forustu um
prentsmiðjumál Norðlendinga. Fyrir
atbeina hans komst upp prentsmiðja
á Akureyri um miðja öldina. Stofn-
aði hann þá blaðið Norðra og var
ritstjóri hans þrjú fyrstu árin. Síðan
stofnaði Björn annað blað, Norðan-
fara, og gaf það út í 24 ár. Er það
blað sérstætt og merkilegt fyrir þær
sakir, að Björn var allra ritstjóra
greiðugastur um rúm í blaði sínu.
Rituðu í Norðanfara fjölmargir menn
úr öllum stéttum þjóðfélagsins og
komu þar fram hinar sundurleitustu
skoðanir. Er blaðið því öðrum blöð-
um fremur sannkallaður aldarspegill,
eins konar þverskurðarmynd öf
þjóðlífinu. Mörgum þótti Björn
stefnulaus og ógagnrýninn, því að
hann birti oft greinar frá gjörólíkum
sjónarmiðum. En nútímamenn mega
hins vegar vera Birni þakklátir fyr-
ir frjálslyndi hans og þá gestrisni, að