Alþýðuhelgin - 09.04.1949, Blaðsíða 7

ALÞÝÐUHELGIN
m
Frá Guðríði Gísladóftur.
Jón hét bóndi í Látalæti (hjáleigu
rá Hellum) í Landsveit. Hann var
®nginn búmaður, hirðulítill og kæru-
um flesta hluti, en ásjálegur
’J'aður og lipur í framgöngu. Konu
attl hann og þrjá syni; hétu tveir
Pe>rra Jónar, en hinn þriðji Gí&li,
allaður hnakkakökkur. Þeir voru
^salmenni, lifðu á húsgangi og
öfðu geitur fram í brýr. Það bar til
^ðinda, að Jón missti konu sína, en á
er>ni hafði búhokrið staðið, og lá nú
ekki annað fyrir sonum hans en fara
a hreppinn, en það var í þá daga
na2sturn sama sem að deyja úr hor.
ón leitaði þá ráða til sóknarprests
síns, sem bjó á Fellsmúla, næsta bæ
Látalæti. Kom sú ráðagerð upp
íó þeim, að Jón skyldi biðja Guð-
^Jðar Gísladóttur lögréttumanns í
jarðvík, sér til konu. Hún var þá
1 heimilis hjá bróður sínum, Jóni
ógréttumanni á Flankastöðum. Þótti
hún nokkuð óstillt, og hafði látið
l’ aHerast“, sem þá var kallað. Þótti
hví líklegt, að bróðir hennar tæki því
eSins hendi, ef henni byðist álitlegt
gjaforð. Prestur bjó Jón út til bón-
°rðsfararinnar, léði honum spariföt
Sln og lét lyklakippu vera í kjólvas-
anum. Reið Jón svo suður og var hinn
°rginmannlegasti. Einn góðan veð-
ördag kom þessi tígulegi ,,stórbóndi“
^Ustan af landi að Flankastöðum og
Guðríðar. Var það mál auðsótt,
®n ekki vildi lögréttumaður láta syst-
r sína fara ógifta frá sér. Var strax
^ndið að því að gifta þau. Þóttist
ndi þurfa ag hraða sér sem mest,
heimilið væri forstöðulaust með-
n hann væri að heiman, og þar við
eettist, að hann hefði í ógáti farið
k tyklakippuna sína, svo fólkið
l mist ekki í húsin, ssm daglega
svfi Þó um að ganga. Talaði hann
ían Um ketta’ lögréttumanni
nst um hyggindi hans og um-
s -ggíUsemi fyrir heimilinu; auk þess
, di lyklakippan hvílíkur auðmaður
l ta hlaut að vera. Gerði mágur
U^ns a'lt sem hann gat til þess að
a fyrir honum og greiddi heim-
hu Guðríðar í peningum. Fór
, n svo austur með manni sínum og
j^^®1 g0tt tlt- Þegar hún kom á
si *o í Látalæti, spurði hún mann
> hvort þetta væru fjárhúsin hans.
En hann sagði það væri bærinn sinn.
Þá brá henni við, og þó enn meira,
þegar hún kom inn og sá alla þá fá-
tækt og óþrifnað, sem þar var. Jón
fór úr kjólnum og skipaði strákum
sínum að „hengja hann í stofuna“.
„Hvaða stofu?“ spurðu þeir glápandi.
„Það er það sama“, sagði Jón, „heng-
ið hann einhvers staðar!“ Guðríður
Eftir Brynjólf frá Minna-Núpi.
sá nú að hún var svikin, og að nú var
um tvennt að velja, annaðhvort að
strjúka aftur til bróður síns, sem
bæði var örðugt, og svo langaði hana
ekki þangað, ellegar að láta sér lynda
það sem orðið var, og það ráð tók
hún. Leit hún svo á, að forsjónin
hefði sent sig til að gera menn úr
sonum Jóns. Enda tókst henni að
græða úr þeim geiturnar og manna
þá upp í útliti. En hugsunarháttur
þeirra var húsgangslegur alla ævi.
Jón yngri bjó í Látalæti eftir að fað-
ir hans fór þaðan, og var faðir hinna
mörgu „Látalætis systkina", sem sum
eru enn á lífi..Um hina er ekki getið.
Þau Jón og Guðríður áttu saman eina
dóttur, er Guðbjörg hét; ólst hún
upp hjá þeim, og þótti að flestu efni-
leg stúlka, en eigi vel stillt. Eigi var
búskapur Jóns eftir að Guðríður kom
jafnaumur og áður hafði verið; hélt
hún heimilinu þrifalegu, þó fátækt
væri. Og þegar Ólafur bróðir hennar
var orðinn biskup í Skálholti, þá
kom hún Jóni til að biðja mág sinn
um betra jarðnæði. Hann tók því vel,
því honum þótti leitt að systir sín
þyrfti að hokra í Látalæti, og spurði
Jón, hvaða jörð honum léki hugur á.
Jón tilnefndi Haga í Gnúpverja-
hreppi. Þar bjó ekkja, er Ólöf hét, vel
metin kona. Börn átti hún nokkur
uppkomin; af þeim eru nefnd Magnús
og Katrín; þau þóttu mjög mannvæn-
leg. Magnús veitti heimili móður
sinnar forstöðu. Þess var leitað við
Ólöfu, að sleppa Haga við Jón. Hún
var treg til þess og Magnús eigi síður.
Þó varð það úr, að hún sleppti hálfri
jörðinni. Fór Jón þangað og bjó þar
til elli. Var nú hagur hans betri en
áður; bjó þó aldrei vel, því hann
hirti skepnur sínar illa og missti oft
úr hor á vorin. — Katrínu átti síðar
«N(|
Jón bóndi í Skaftholti Jónsson, bónda
þar, Höskuldssonar. Þeirra dætur
voru: Guðrún, kona Jóns í Reykjadal
Eiríkssonar frá Bolholti; Rannveig
kona Guðmundar bónda í Hellisholt-
um, og Sigríður kona Þórðar bónda
í Minni-Mástungu, Hafliðasonar,
bróður Einars lögréttumanns, er bjó
í Skaftholti eftir Jón Jónsson mann
Katrínar. — Eigi hafði Jón búið lengi
í Haga, þá er þau Magnús og Guð-
björg tóku að fella hugi saman; var
Ólöfu það mjög á móti skapi. Þó gekk
það fram að þau giftust, og bjuggu
fyrst í Þjórsárholti, þá í Þrándarholli,
þá í Háholti, þá (eitt ár) á Stóra-
Núpi, en um þær mundir var Steins-
holtskirkja lögð niður og Oddur
prestur Sverrisson flutti sig þaðan að
Stóra-Núpi, fékk Magnús þá Steins-
holt og bjó þar til elli. Börn þeirra
Guðbjargar voru: Jón bóndi á Helga-
stöðum og síðar í Hörgsholti, faðir
Jóns bónda þar, föður Jónasar
„portners“ í Reykjavík og systkina
hans; Sigurður bóndi á Skriðufelli,
faðir Jóns, er þar bjó lengi og er ný-
dáinn; Ólöf kona Jóns bónda og
fræðimanns í Þrándarholti; Kristín
kona Gottsveins Jónssonar („Gott-
sveinskona") í Háholti og Steinsholti,
og Guðríður kona Jóns bónda í
Skáldabúðum, Teitssonar. Mikil ætt
er komin af þeim systkinum. En haft
er það eftir Magnúsi, að það væri
Guðríður ein af öllum börnum þeirra
Guðbjargar, sem hann vissi með
vissu að hann sjálfur væri faðir að.
Það er og sagt, að þegar Jón fæddist,
hafi yfirsetukonan sagt, er hún leit á
barnið: „Sigmundarkollur!" Þótti
henni það líkt Sigmundi vinnumanni.
En Kristín var eignuð Torfa, er var
sambýlismaður Magnúsar, þá er
hann bjó í Þrándarholti. Þrátt fyrir
þetta kom þeim aldrei illa saman;
bæði var Magnús stilltur maður, og
svo hafði Guðbjörg svo létta og lipra
lund, að varla var hægt að reiðast
henni, þótt eitlhvað kæmi fyrir.
Þetta er tekið eftir munnmælum,
sem gengið hafa í Hreppunum, eink-
um hinum eystri (Gnúpverjahreppi).
Bezt sögðu þær frá: Gunnhildur Jóns-
dóttir, er hafði alizt upp í Gnúpverja-
hreppi og dó þar á sveitinni nálægt
áttræðu litlu eftir 1860, minnug og
margfróð, og Margrét, ekkja í Skip-
holti, dóttir Jóns í Reykjadal og dótt-
urdóttir Katrínar, sem sagan nefnir,
merk kona og gáfuð.