Alþýðuhelgin - 07.05.1949, Blaðsíða 2

130
ALÞÝÐUHELGIN
Það var ekki fyrr en kom fram und-
ir ISOO, sem hróður hans tók að
berast um heiminn, en á fyrra hluta
19. aldar mátti heita, að stjarna
hans færi stöðugt hækkandi, unz
hann var leiddur til þess öndvegis,
sem hann hefur skipað œ síðan, að
vera talinn mesta leikritaskáld
heimsins.
William Shakespeare er fæddur
árið 1564 í smábænum Stratford-
on-Avon í greifadæminu Warick-
shire á Mið-Englandi. Er þar nátt-
úrufegurð mikil, lygn og vatnsmikil
fljót liðast u.m skóga og alcra. Eru
auðsæ náttúruáhrifin frá æskuheim-
kynnuiium í ritum S'nakespeares,
einkum kvæðunum. Byggð þessi er
einnig ákaflega sagnauðug. War-
wick- og Kenihvorth-kastalar eru
frægir í sögu Englands, talandi tákn
fornrar lietjualdar. Hefur umhverfi
þetta vakið hjá hínum gáfaoa æeku-
manni skáldlegar hugmyndir og
sýnir, eflt náttúrudýrkun hans og
gefið hugmyndaíluginu byr undir
vængi. Faðirinn, John Shakespeare,
var af bændaættum, en hafði gerzt
iðnaðarmaður, fékkst bæði við
söðlasmíði og hanzkagerð. Jafn-
framt iðn sinni rak hann nokkra
verzlun og átti auk þess búgarð.
Var hann á þessum árum efnaður
og virðulegur borgari, stóð framar-
lega um stjórn bæjarmála og virð-
ist hafa verið mikils metinn. Willi-
am hóf nám í latínuskóla kaupstað-
arins, en þegar hann var þrettán
eða fjórtán ára var högum föður
hans svo komið, að hann varð að
taka clrenginn úr skóla og* láta hann
afgreiða í verzlun sinni. Er eigi að
fullu ljóst, hvers vegna fjárhagur
John Shakespeare hafði versnað svo
mjög á skömmum tíma. en víst er
það, að hann lenti í miklu skulda-
vafstri og átti síðan við vaxandi
þröng að búa. William var þriðja
barnið af sex, elztur bræðra sinna,
og varð því að leggja hart að sér við
vinnu, eftir að hann stálpaðist.
Vannst honum því lítill tími til lær-
dómsiðkana næstu árin, en þó er
talið, að hann hafi lesið allmikið á
latínu, þar á meðal leikrit.
Móðir Williams, Mary (fædd Ar-
den), var dóttir efnaðs bónda og
hafði erft allstóra jarðeign. Þegar
ganga tók af manni hennar varð að
selja jarðeign þessa, og búð sína og
búgarð neyddist John Shakespeare
til að veðsstja lánardrottnum sín-
um. Foreldrar Williams munu því,
eins og á stóð, lítt hafa fagnað þeim
tíðindum, er elzti sonur þeirra, þá
aðeins 18 ára gamall, kom einn góð-
an veðurdag' á heimilið með 26 ára
gamla sveitastúlku úr nágrenni bæj-
arins og kvað hana brúðarefni sitt.
William var enn ómyndugur og
varð því að fá samþykki foreldra
sinna til giftingarinnar. Stúlkan hét
Anne Hathaway. Þegar málið hafði
verið rætt nokkuð innan fjölskyld-
únnar, var ákveðið að vinda bráðan
bug að giftingunni. Er enn varðveitt
í bréfabókum biskupsembættisins í
Worchester „leyfi til að vígja Anne
Hathaway og William Shakespeare
í hjónaband, að undangenginni einni
lýsingu í kirkju“, í stað þriggja,
eins og venjulegt var. Er talið rétt
að veita leyfið „eins og á standi“.
Skömmu eftir giftinguna eignuðust
ungu hjónin dóttur. Er talið, að eigi
hafi Shakespeare borið mikla ást til
konu sinnar, en gengið að eiga hana
af skyldurækni, eða verið þrýst til
þess af foreldrum hennar. Var Anne
algerlega ómenntuð, kunni ekki
einu sinni að draga til stafs, og má
líklegt telja, að maður hennar liafi
lítt getað deilt við hana geði um
hugðarrnál sín. Þó telja Shake-
speare-fræðingar lítil rök fyrir því,
að hjónaband þeirra hafi verið ófar-
sælt. Svo mikið er víst, að Anne,
sem lifði mann sinn, hafði beðið
þess síðastra orða, að vera grafin
við hlið lxfsförunautar síns. Bendir
það engan veginn á það, að kalt hafi
verið á milli þeirra.
Árið 1585 eignaðist kona Shake-
speares tvíbura. Litlu síðar lagði
hann af stað til Lundúna, en kona
hans og börn urðu fyrst um sinn
eftir í Stratford. Munnmælasögn
hermir, að hann hafi orðið að flýja
fæðingarborg sína sakir þess, að
hann hafði ásamt nokkrum félögum
sínum farið í heimildarle\ si á dýra-
veiðar í veiðilendum aðalsmanns
nokkurs. Hitt er þó eins líklegt, að
honum hafi fundizt þröngt um sig í
smáborginni, fundið þróttinnoghæfi-
leikana búa með sér og verið þess
fúsastur að freista gæfunnar í stór-
brotnara umhverfi. Einn af æsku-
vinum hans, nokkru eldri, sem farið
hafði fáum árum áður til Lundúna,
var þegar orðinn vel metinn og
bjargálna iðnaðarmaður, hafði lært
prentiðn og var tekinn að gefa út
bækur. Maður þessi hét Richard
Field. Hann varð síðar forleggjari
Shakespeares. Er talið, að hann hafi
ráðið æskuvin sinn, þegar er hann
kom til Lundúna, í vinnu við leik-
hús nokkurt. Sjaldan mun ráðning
óþekkts manns í einfalt aðstoðar-
mannsstarf hafa borið svo góðan og
ríkulegan ávöxt. Koma Shakesper-
es til Lundúna og að leikhúsi þar,
hefur vissulega haft heimssögulega
þýðingu. Þótt hann væri í fyrstu
látinn vinna þar hin lítilvægari
störf, kynntist hann nú leiklist og
leikritagerð. Almennur áhugi á leik-
list var nýlega vaknaður í Lundún-
um og mörg efnileg leikritaskáld
komu fram um þessar mundir.
Shakespeare hreifst brátt af þessari
ungu listgrein og gerðist leikari.
Eigi mun hann hafa orðið afburða-
maður á því sviði, en var þó tal-
inn allgóður leikari. Þótti hann
einkum vel til þess fallinn að leika
roskna höfðingja og virðulega, kon-
unga og aðra meiri háttar menn.
Lék hann t. d. í sínum eigin leikrit-
um svip gamla konungsins í Hamlet
og Adam í As you like it.
>!s
Eigi mun Shakespeare hafa starf-
að lengi við leikhús þegar það kom
í ljós, að hann hafði hæfileika til að
endurbæta gömul leikrit og gera
þau hentugri til sýninga. Á þessum
frumbýlingsárum leiklistarinnar var
aðstaða leikritaskálda harla ein-
kennileg. Enginn leit á verk þeirra
sem bókmenntir, heldur eins konar
hluta af leiksviðsútbúnaði, líkt og
búningana. Þegar leikritahöfundur
hafði selt einhverjum leikflokki
handrit eftir sig, var það talið ó-
skoruð eign leikflokksins. Mátti
breyta því að vild, án þess að höf-
undur væri til kvaddur eða að
spurður, enda var það óhikað gert.
Er talið, að Shakspeare hafi í fyrstu
þjálfað snilligáfu sína við það, að
umskapa gömul leikrit og færa þau
í listrænni búning. Svo lítið var
skeytt um höfundarréttinn, að leik-
rit voru um þetta leyti þráfaldlega
prentuð án leyfis höfundar. Fékk
Shakespeare brátt að kenna á þessu,
því hinir og þessir náungar hnupl'
uðu leikritum hans og prentuðu
þau í fullkominni vanþökk höfund-
ar, stundum mjög brengluð og úr