Alþýðuhelgin - 07.05.1949, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUHELGIN
133
FÖLSVÐVÖSKJVRNAR
í síðasta blaði var rakin stuttlega
sagan af oflátuöskjunum frá Bessa-
stöðum og sögð nokkur deili á
Wanni þeim, Sigurði gullsmið Þor-
steinssyni, er smíðáði þær árið 1774.
Nú vill svo einkennilega til, að varð-
veittar eru í Þjóðminiasafni aðrar
öskjur, nokkru stærri, en mjög líkar
Bessastaðaöskjunum að allri gerð,
þótt tæplega séu þær jafn-frábær
snaíði. Það er einkennilegt um þess-
ar síðarnefndu öskjur, að þær eru
falsgripur. Það er þó ekki svo að
skilja, að málmurinn, silfrið, sé fals-
að. heldur áletrun sú, sem á lokinu
stendur, þar með talið ártalið. Er
raeð áletruninni gefið í skyn, að
þetta sé gamall, íslenzkur kirkju-
gnpur, en fullyrða má að þær séu
úönsk smíði, sennilega gerð í byrjun
þessarar aldar. Sakir þess, hve aug-
fjós er stælingin á Eessastaðaöskj-
unum, freistast maður til að ætla, að
silfursmiður sá, sem gerði eítirlík-
mgu þeirra fyrir Jón konsúl Vídalín,
hafi gert þennan grip einnig, að öll-
líkindum í þeim tilgangi, að
Setja hann einhverjum safnanda háu
verði undir því yfirskini, að hann sé
gamall dýrgripur frá íslandi.
Saga askjanna er á þessa leið:
•Á-rið 1927 var Matthías Þórðarson
þjóðminjavörður staddur í Dan-
uiörku. í hófi nokkru, sem þar var
haldið, voru honum afhentar öskj-
urnar sem gjöf til Þjóðminjasafns-
ms. Gefandinn var Louis Zöllner
rffiðismaður í Newcastle á Englandi.
Hann hafði fyrir mörgum árum
fengið öskjur þessar að gjef frá
gómiurn vjni sínurn, Jóni konsúl
^idalín, en Jón kvaðst hafa keypt
þ^sr í Hróarskeldu. Gefandi áleit, að
þ®r væru gamall kirkjugripur frá
fslandi, en eigi vissi hann hvort Jón
hafði verið sömu skoðunar. Matthías
Þórðarson sá þegar, er hann hafði
fesið áletrunina á lokinu, að hér var
ekki allt með felldu. Nöfn amt-
juanna þeirra, sem þar voru letruð,
hlutu a. m. k. að vera fölsuð, því
arntmenn með þeim nöfnum höfðu
aldrei verið til á íslandi. Síðar, er
ýfatthías bar grip þennan saman við
oskjurnar frá Bessastöðum, sá hann
að hér var um augljósa eftirlíkingu
raeða. Gerðin var í aðalatriðum
hin sama, þessar síðari öskjur aðeins
allmiklu stærri, og myndirnar á lok-
inu dálítið frábrugðnar. Augljósust
var þó stælingin á letri því, sem
grafið hafði verið á iokið. Hvcrt-
tveggja var skrifletur, og svo ná-
kvæmlega hafði verið þrætt orðalag-
ið á Bessastaðaöskjunum, að jafnvel
ritvillurnar skiluðu sér nálega allar,
auk þess, sem fáéinar höfðu bætzt
við. Aðeins hafði verið breytt nöfn-
um, bæði á kirkju þeirri, sem grip-
urinn átti að hafa verið gefinn, gef-
endunum sjálfum og hinum látnu
amtmannshjónum, sem gjöfin átti
að vera til minningar um. Stíll sá,
sem á öskjurium er, ljóstar því einn-
ig upp, að þær eru ekki ekta. Á þær
er grafið ártalið 1747, en þessi still í
silfursmíði komst fyrst í tízku 30--
40 árum síðar, eða um það leyti,
sem ^Sigurour Þorsteinsson gerði
dósir sínar.
Eigi verður neinum getum að því
leitt, hver gert hefur öskjur þessar.
Sennilegust er sú tilgáta, sem á var
drepið hér að framan, að hinn
danski silfursmiður, sem gerði eft-
irlíkinguna að Bessastaðaöskjunum
fyrir Jón Vídalín, hafi einnig smið-
að þessar. Stimpillinn P, sem er á
botni askjanna, veitir engar leið-
beinignar um þetta. Segir Matthías
Þói’ðarson að hann sé gerður til eft-
irlíkingar gömlum stimpli, og því
einn liður í fölsuninni.
í hinum óprentuðu skýrslum
þjóðminjavarðar er nákvæm lýsing
á þessum fölsuðu öskjum. Fer hún
hér á eftir:
„Öskjur úr silfri, allar drifnar og
grafnar; fæturnir eru sitjandi ljón,
hvert undir sínu horni. Lengd 16,7
cm., breidd 13,4 cm., hæð 7,5 cm.
um mitt lokið, en það er dálítið
hvelft. Sneitt af hornum og horn-
flöturinn drifinn, og eins hliðar og
gaflar í sveigjum út og inn. Lokið
er einkum skreytt, með drifnu
verki. Er þar að sjá landslag í
fiarska, en næst er tjald eða sléttur
flötur með áleti-un, beggja vegna
við hann sitja kvenlegar verur,
táknmyndjr, og er sú, sem situr
vinstra megin, líklega Saga, að rista
rúnir á spjald, en hin tekur höndum
um hægri fót sér, krepptan, situr
hugsi, líklega Endurminning (His-
toria og Memoria). Efst eru spjöld í
miklum fellingum, méð kögri og
þöndum; svífur þar smáengill og
teliur í böndin; mun vera að binda
upp böridin, svo að áletrunin sjáist,
en hún er með skrifleíri og á þessa
leið: Tillagt Bartheyri Kyrkiu af
Arntmanne Finnur Egilsson og Fru
T’hora Guðbrandsdöttur Fyrer Leg-
stao peiri'a(!!) Foreldra Saluga Amt-
manne Egils Thorlcelsson og Fru
Sigride Olafsdöttur Ao 1747.“
Fullvíst.má telja, að íslenzkir
landsnámsmenn hafi flutt hingað frá
JSToregi kunnáttu í skíðagöngu, þvi
vitað er af heimildum. að þar 1 landi
var skfðaíþróttin mikið iðkuð til forna.
Má ætla, að skíði hafi verið notuð
hér nokkuð fyrr á tímum, þótt sjald-
an sé þéirra getið í ísl-enzkum forn-
sögum. 'Hitt virðist auglióst, að skíða.
ferðir hafi snemma lagzt hér niður
og mun þeirra naumast getið öldum
saman, Þó er svo að siá, sem skíða.
kunnátta hafi haldizt við í a. m. k.
einu héraði landsms. Þingeyjarsýslu,
og þó einkum í Fnióskaöal. Þess getur
Jón skólameístari Þorkelsson árið
1743, og telur skíði hvargi tíðknð
nemaJ þeirri sveit. Hins vegar sé al-
títt víða að ganga á þrúgurn. Eggert
Ólafsson segir einnig í ferðabók sinni:
„Gleymdar, nytsamar listir á Isiandi
eru einkum sund og skíðahlaup.
Nokkrir Norðlendingar kunna þó enn
á skíðum Má þar eirkum nefna prest.
inn síra Þorgrím á Háísi í Fnjóskadal,
semvel vár skíðafær. Sonur hans, Jón,
sem enn lifir og er prestur á Hálsi,
kann einnig skíðareglur'1.
Hefur Eggert vafalaust kynnst sér
þetta, því hann var sjálfur einn beirra
fáu íslendinga, sem um þessar mund.
ir kunni vel á gkíðum. Getur Jón
Espólín þess í árbókum sínum, að
Eggert hafi verð skíðaíær mjök
vel“, og héfði. hánn naumast tekið það
fram, hefði það eigi verið sjaldgæft.
í ævisögu Eggérts (pr. í Hrapijsey
1784) segir svo frá skíðakunnáttu
hans: „Hann fór hraðafa á Öndrum
en nockr Madr mætte fylgia hon.