Alþýðuhelgin - 26.07.1949, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUHELGIN
197
Þetta gerðist hallærisárið 1892 á
leiðinni frá Sukhum til Ochemchiry,
á bakka Kodorfljótsins, svo nálægt
hafinu, að vel mátti greina lágar
drunur öldunnar gegnum léttan klið
tæra fjallastraumsins.
Þetta var að hausti. Gul kirsi-
berjalauf hringsnerust og glitruðu í
hvítu straumlöðrinu, áþekk spræk-
um laxaseyðum. Ég sat á klettabrík
nálægt fljótinu og hugleiddi, hvort
veiðibjöllurnar og skarfarnir myndu
ekki villast á kirsuberjalaufinu og
fiski, því frá hafinu, handan skógar-
ins, barst ákaft fuglagarg.
Kastaníutrén yfir höfði mér voru
merluð gulli; við fætur mér lá laufið
í hrúgum og minnti á hendur, sem
hafa verið sneiddar af um úlnliðinn.
Á bakkanum handan fljótsins stóð
skógurinn nakinn, og limið bar við
himininn líkt og rifið fiskinet; í net-
ið hafði veiðst rauð og gul fjalla-
spæta, sem hoppaði fram og aftur og
nartaði í börkinn með svörtu nefinu.
Yfir fjallahnúkunum til vinstri
héngu grá, þunglamaleg regnský;
þau varpa skuggum á grænar hlíð-
arnar, blettaðar sortulyngi, „trénu
dauða“. í holum stofnum beiki- og
linditrjánna finnst „hunangið á-
fenga“, sem hartnær varð hermönn-
um Pompejar að falli fyrir óralöngu,
eftir að þeir höfðu sigrazt á herskör-
um járngrárra Rómverja. Býflugan
vinnur hunangið úr alparósum og
lárviðarblómum, og flækingarnir ná
því úr trjábolunum og eta það,
smyrja því á flatar, þunnar hveiti-
kökur, sem þarlendir menn kalla la-
vash. Og það var ég einmitt að gera,
þar sem ég sat undir kastaníutrján-
um. Þrátt fyrir heiftúðugar árásir
býflugnanna dýfði ég brauðmolun-
um niður í fullan ketil af hunangi
og át, og dáðist að syfjulegum leik
þreyttrar haustsólarinnar.
Haust í Kákasus er líkt og skraut-
leg kirkja, sem andlcgir prelátar
hafa byggt — þeir eru ævinlega
niiklir í syndinni. Til að dylja fortíð
sína fyrir hnýsnisaugum samvizk-
unnar hafa þeir reist himinvíð must •
eri úr gulli, smarögðum og gimstein-
um, sveipað fjöllin dýrindis ábreið-
um með silkiísaumi eftir meistara
frá Samarkand og Shenakka. Þeir
hafa látið greipar sópa um allan
hnöttinn og borið allt hingað að há-
sæti sólarinnar, eins og þeir vildu
segja: „Þetta allt er þitt — frá þjóð-
um þínum — til þín!“ Ég sé skeggj-
aða, hvíthærða risa, stóreyga líkt og
ærslafull börn, stika niður úr fjöll-
unum til að skreyta jörðina. Þeir
dreifa marglitum gimsteinum örlát-
lega, þekja fjallatindana þykkum
silfurlögum, og hlíðar þeirra með
Saga effir Maxim Gorki.
lifandi vefnaði ólíkustu trjátegunda
— og undir höndum þeirra verður
þessi vígða skák hrífandi fögur.
Það er gott að vera maður á
jörðinni; þú sérð svo margt undur-
samlegt; hversu hjartað slær sárt og
þýðlega í hljóðum fögnuðinum and-
spænis fegurðinni!
Auðvitað mæta þér beiskar
síundir: Logandi hatur fyllir barm
þinn svo út úr flóir, gráðugur óttinn
sýgur hjartablóð þitt, en þær stund-
ir líða. Jafnvel sólin verður oft döp-
ur er hún virðir mennina fyrir sér:
Hún hefur lagt svo hart að sér
þeirra vegna, samt eru þeir mis-
heppnaðir. ...
Auðvitað er mikið til af góðu
fólki, en einnig það þarf umbóta við,
og jafnvel þyrfti að skapa það af
nýju.
Skyndilega hófust dökkir, vagg-
andi hvirflar yfir runnana til vinstri,
og ég heyrði daufan óm af manna-
máli gegnum brimgnýinn og niðinn
í fljótinu. Það voru fórnardýr hung-
urvofunnar á leið fótgangandi frá
Sukhum, þar sem þau höfðu unnið
að vegagerð, til Ochemchiry, þar sem
önnur störf biðu þeirra. Ég þekkti
þau: Það var bændafólk frá Oryal-
héraðinu. Við höfðum unnið saman
og verið sagt upp vinnunni samtím-
is daginn áður, en ég hafði lagt fyrr
af stað, um nóttina, til að mæta sól-
aruppkomunni við ströndina.
Ég hafði einkum kynnzt fjórum
karlmannanna og ungri bóndakonu,
sem komin var langt á leið. Hún var
kinnbeinahá, með blágrá augu, sem
þöndust eins og í skelfingu. Höfuð
hennar, með gulri skupl-unni, vagg-
aði yfir runnunum líkt og sólblóm í
vindinum. Maðurinn hennar hafði
dáið í Sukhum af því að éta offylli
sína af ávöxtum. Ég hafði búið í
verkamannaskála ásamt þessu fólki:
samkvæmt góðri rússneskri siðvenju
barði það lóminn svo ákaft og
hressilega, að kveinstafir þess hafa
hlotið að heyrast í fimm rasta fjar-
lægð.
Þetta fólk var bugað af raunum.
Það hafði hrakizt af geldum jörðum
sínum og borizt hingað, á sama hátt
og skrælnað laufið hrekst fyrir
haustvindinum. Hér varð gróðursæld-
in og hinn framandi svipur landsins
til að ringla það, en seigdrepandi
stritið rændi síðustu leifunum af
kjarki þess. Það horfði yfir landið,
deplaði sljóum, raunalegum augun-
um vonleysislega, brosti vorkunn-
látt hvert til annars og sagði hljóð-
lega:
— Æ, hvílík frjósemi ...
— Hér sprettur allt af sjálfu sér.
— Æ — já .. . þó er hér heldur
grýtt ...
— Erfitt að rækta hana, þessa
jörð, verð ég að segja ...
Og það minntist heimila sinna, þar
scm hver handfylli moldar var í-
mynd dufts forfeðranna og landið
var því hugþekkt — og vökvað
sveita þess.
Það var með þeim kona, há, bein-
vaxin, flöt eins og hefluð fjöl,
kjálkamikil, með kolsvört, skjálg
augu og dauflegt tillit. Á kvöldin
gekk hún oftast burt frá vinnuskál-
anum, ásamt konunni með gula klút-
inn, settist á lirúgu af muldu grjóti,
studdi lófum að vöngum, hallaði
höfðinu á skakk og söng hárri,
gremjuþrunginni röddu:
Við kirkjugarðsvegginn
þar sem grænir runnarnir knappast
á fljótsbakkanum
mun ég breiða lín mitt til þerris.
Það má vera
að ég sjái hann ef ég bíð.
Ef elskhugi minn kemur
mun ég falla honum til fóta.
Lagskona hcnnar sat oftast þegj-
andi, drúpti höfði og starði niður á
kvið sinn, en stundum tók hún ó-
vænt undir sönginn; orðin minntu á
grátstunur, röddin var blælaus og
hrjúf og dálítið hás: