Alþýðuhelgin - 13.08.1949, Page 5

ALÞÝÐUHELGIN
" 213
B einakerlin g avísur.
Beinakerlingar liafa lengi verið
alkunnar hér á landi. Eru það grjót-
vörður, hlaðnar upp við alfaraveg,
einkum á fjallvegum, og eru til
þess ætlaðar, að þeir, sem um veginn
fara, skilji eftir í vörðunni ritaða
kveðju í ljóðum eða ljóðað ávarp frá
kerlingunni til þeirra, er næstir fara
um veginn, að sýna henni blíðskap.
Vísum þessum átti að koma í sauð-
arlegg eða stórgripslegg, og stinga
leggnum síðan í vörðuna, og því hafa
vörður þessar verið nefndar bcina-
kcrlingar.
Gaman þetta var í sjálfu sér eink-
ar meinlaust, væri því haldið í hæfi-
legum skorðum, en út af því gat
stundum brugðið.
Hvernig þessi siður er upp kominn
hér á landi, er alveg óvíst, svo og
hversu gamall liann er. Þó má lík-
legt telja, að siðurinn sé nokkuð
gamall. Elztu beinakerlingar, sem nú
þekkjast, eru frá 17. öld, en alla 18.
og 19. öldina var þvílíkt gaman um
hönd haft, þótt nú sé slíkur kveð-
skapur að mestu eða öllu úr sögunni.
Hér verða nú nefndar nokkrar
nafnkunnar beinakerlingar, og getið
vísna, sem um þær eða í orðastað
þeirra hafa verið kvsjðnar.
Á Mýrdalssandi munu áður fyrr
hafa verið hafðar grjótvörður að
leiðarmerkjúm. Virðist einhver
þeirra hafa verið beinakerling, eftir
vísum nokkrum að dæma, sem þar.g-
að eru heimfærðar. Þessi er ein:
Kerling ein á kletti sat
Kötlusands á stræti,
vísað mönnum veginn gat,
var þó kyrr í sæti.
Þá er þessi vísa alkunn, auðsjáan-
lega ort um beinakerlingu einhvers
staðar á fjallvegum:
Veri þeir allir velkomner,
sem við mig spjalla í tryggðum
eg get valla unað mér
ein á fjallabyggðum.
Á 18. öld var beinakerling á
Botnsheiði, þegar þeir bjuggu á
Leirá Magnús amtmaður Gíslason
og Ólafur amtmaður Stefánsson.
Síra Jón Þorláksson var um hríð
skrifari þeirra amtmanna á Leirá.
Frá Leirá lá leiðin til alþingis yiir
Botnsheiði, og til þeirrar kerlingar
mun mega heimfæra vísu síra Jóns
til Magnúsar amtmanns:
Ef þér, herra, ætlið að prýða elli
mína
og mig finna eina í leynum,
yðar vísið burtu sveinum.
Beinakerling var á Draghálsi í
Borgarfirði. Þaðan er þessi vísa:
Þótt aldrei fái átt við mig
ömurlegri þrjótur,
skal ég aumkast yfir þig
ef þú verður fljótur.
Á Kili var beinakerling. Þaðan er
þessi vísa, ekki yngri en frá 18. öld:
Hér er Grettis gamla borg,
sem gott er við að una,
em eg hryggur út af sorg
eftir kerlinguna.
Nafnfrægastar allra beinakerlinga
hafa verið kerlingarnar á Sandi
(Stórasandi) og á Kaldadal, einkum
sú síðari. Oft er óvíst að greina um
beinakerlingavísurnar, frá hvorri
þessara kerlinga þær sé. Frá kerl-
ingunni á Sandi er þessi beinakerl-
ingarvísa Páls djákna Sveinssonar
til Steins biskups, nálægt 1725—’26:
Margur tók sér maður við góm
mín væri gott að njóta,
klerka alla og kennidóm
kýs ég o. s. frv.
Jafnan höfðu kátir menn sérstak-
lega gaman af að minnast biskup-
anna og annarra höfðingja í sam-
bandi við beinakerlingarnar, og
g'lettust þeir þar stundum hverir við
aðra höfðingjarnir. Annaðhvort frá
kcrlfngunni á Sandi eða Kaldadal
eru þessar vísur, sem ekki eru yngri
en frá 18. öld, og kveðnar til bisk-
upsins á Hólum:
Herra minn góður Hólum frá,
hafið þér nóg að gera
í sænginni mér að sofa hjá,
svo sem það á að vera.
Misst hef ég bæði mcgn og þrótt,
mörgum haínað vinum,
cg hef vakað í alla nótt
eftir biskupinum.
Langmest hefur kveðið að beina-
kerlingunni á Kaldadal. Er til ó-
grynni af vísum frá henni, einkum
frá 19. öld. Hér skulu aðeins tilfærð-
ar til sýnis fáeinar elztu stökurnar,
sem nú eru kunnar, og prenthæfár
geta heitið:
Sækir að mér sveina val
sem þeir væri óðir,
kúri eg ein á Kaldadal, —
komið þið, piltar góðir!
Beinakerlingarvísa Sveins lö^-
manns Sölvasonar til Magnúsar
amtmanns Gíslasonar, nálægt 1760|
Herra Magnús, hýr hjá mér
hægt og kyrrt í náðum,
ekki er eg verri en Þórunn þér, —
þjónaðu okkur báðum.
< I 1
Þórunn var kona amtmanns.
Þegar samgöngur breyttust milíí
fjórðunga og jukust mjög á sjó, tók
gengi kerlingarinnar á Kaldadal áo
hnigna, er eflast tók þá
á Holtavörðuheiði.
Hjá kerlingum þessum á mið-
landsheiðunum var oft ávinnt Og
annríkt og gleðskapurinn í algléym-
ingi um þann tíma, er menn riðu til
alþingis og frá, vetur og vor hjá
vermönnum og síðar vor og haust
hjá skólapiltum, vor og haust hjá
kaupafólki og á haustin hjá gangná-
mönnum. Er því margt af kveðling-
um frá kerlingum þessum.
Til er lýsing á einni af þessum
beinakerlingum frá 18. öld. Er hún
eftir Magnús lækni Guðmundssoh,
þá er hann var í Skálholtsskóla,
1759—1760. Þar segir:
„Á þessum vegi (Kjalvegi) er köll-
uð BcinakcrJing, svo nefnd af beina-
hrúgu, sem þar er saman borin, og
fundizt hafa á veginum. Það erú
gleðimanna lög, þegar komið er að
þessari kerlingu, að sé nokkur' í
þeirra ferð, sem þar hefur ei fyrr
um riðið, þá skuli menn fara af baki
og þrengja honum upp á hana, ellá
hann skuli fría sig með lofvífeu
nokkurri til hennar, hver þá er
skrifuð upp á eitt af beinunum. Þar
kveður og sá hver, sem getur, oftast
eina gamanvísu, annaðhvort hver til
annars upp á kerlinguna, ellegar
undir hennar persónu. Nokkrir láta
þar og eftir kátlegar og á bein skrif-
aðar vísur upp á þá, sem þeir vitá
að innan skamms eftir koma. Þá ér
og drukkin skál hennar, áður eri
menn stíga á bak aftur, ef brennivíri
er við höndina.“ Blanda, I, 3J '
beinakerlirig