Alþýðuhelgin - 27.08.1949, Blaðsíða 1

24. tbl.
5V
feaugardagur 27. ágúst 1949.
16
síður
i
FRÁ FORELDRUM BJÖRNS.
Björn Jónsson lögréttumaður og
annálaritari á Skarðsá í Sæmundar-
Idíð, fræðabulur sá, er hér verður
nokkuð frá sagt, er fæddur árið 1574,
á Ingveldarstöðum á Reykjaströnd.
Má geta þess, að sama árið fæddist
annar fróðleiksmaður, Jón Guð-
niundsson lærði. Foreldrar Björns
voru Jón bóndi 'Jónsson í Ketu á
Skaga Ingimundarsonar. Var Ketiil
afi Björns nafnkunnur dugnaðar-
naaður, og vann sér það meðal ann-
ars til frægðar, að vinna hvítabjörn.
Hefur Björn lýst því þrekvirki ná-
kvæmlega í annál sínum.
Jón bóndi á Ingveldarstöðum var í
tnarga vetur formaður íHöfnum suð-
ur fyrir kóngsskipi. Hann var afla-
tnaður mikill. HefurBjörnsonurhans
lýst honum allskemmtilega, er hann
getur andláts hans í annál sínum.
Fer sú lýsing hér á eftir:
,,Jón var lágur maður og þrekleg-
Ur, gæfur maður til sinnis, reiddist
allsjaldan. Ilann missti föður sinn
ungur, og hljóp hann einn vetur
suður með vermönnum. Þei” skildu
hann eftir við Elliðaár suður, og
komst hann ékki eftir þeim, hvarfl-
aði hann þá fram á Seltjarnarnes. Þar
bjó kona, hét Guðrún Ormsdóttir,
föðursystir Jóns. Hún var þá ekkja.
Hún tók við Jóni og þar ólst hann
UPP og mannaðist svo, fór aftur norð-
Ur °g giftist, tók svo Ingveldarstaði,
græddi mikið lausafé. Jón hafði oft
uiikinn byr af dönskum á Bessastöð-
um. Eitt sinn um vor kom Jón til
Hessastaða. Þá hét umboðsmaður
þar Eiríkur Jakobsson. Þeir drukku
til samans. Gekk Jón út og þá aftur
iun kom, mælti Eiríkur: „Sit nú enn
hjá mér um stund, Jón tittlingur!“
Jón gekk að borðinu og sló hann
1. árg.
SKUPSINS.
ÞÁTTifR AF BfRHI JÓNSSYNI SKÁLDI
OG SAGNARITARA Á SKARDSÁ
löðrung allóþekkilegan og mælti:
,,Sé ég tittlingur, þá skaltu fá tittl-
ings slag.“ Tveir voru menn meö
Jóni norðlenzkir í stofunni, og
hlupu þeir til hans. Þar voru og
fimm útlenzkir menn inni. Eiríkur
sat og þagði um stund, mælti síðan:
„O, du Jon thorir að slá kongsins
fóveta hér í hans stofu“. „Já,“ sagði
Jón, „þú hefur séð, að tittlingurinn
flýgur alloft svo hátt sem örninn.“
„Nú Jón,“ sagði Eiríkur, „sit upp
og drekkum til samans“. Sættust þeir
svo (máske Jón hafi mátt láta til
nokkuð síðar að smyrja kinnina
með). Af þessum Jóni er fleira að
skrifa, vil það ekki hér innset.ja.“
Á REYNISTAÐ.
Þegar Björn var átta ára gamall
(1582) missti hann föður sinn. Lézt
Jón að Gröf (nú Grafarholti) í Mos-
fellssveit. Var hann þá á heimleið úr
verinu. Er Jón grafinn að Mosfelli.
Þegar er lát hans fréttist, brá við Jón
lögmaður Jónsson, bróðir Staðarhóls-
Páls og Magnúsar prúða; hann hjó
þá á Þingeyrum. Reið hann til Ing-
veldarstaða og kvað Jón bónda hai'a
beðið sig um veturinn, að taka að
sér konu sína, börn og fjármuni, ef
hann kæmi ekki aftur að sunnan.
Börnin voru sex, öll í ómegð. en
eignir voru líka verulegar. ,.Jón lög-
maður tók þar fé allt lítt virt“, seg-
ir Björn á Skarðsá; „var svo tillát-
ið, að 14 hundruð fengi sonur hver,
en 7 dætur (ekki komu þar öll
kurl til grafar)“. Jón lögmaður tók
því næst fjögur börnin, en Birni
kom hann til Sigurðar sýslumanns
bróður síns á Reynistað. Ólst Bjórn
þar upp síðan, og átti heima á
Reynistað þar til Sigurður fóstri
hans dó 1602, er Björn var 28 ára
gamall. Sigurður sýslumaður var
auðugur mjög, spaklátari en bræður
hans og brauzt hvergi nærri jafn-
fast um og þeir. Lögvitur mun hann
hafa verið og fróðleiksgjarn, svo lík-
legt má telja, að hann hafi átt nokk-
urt bóka- og handritasafn, þar sem
Björn hefur þegar á ungum aldri
getað lagt grundvöll að þekkingu
sinni og fróðleik. Ef til vill hefur þá
enn verið á Reynistað ýmislegt af

F.vrir nokkru birtist liér í ritinu greinarkorn um Þorlák biskup Skúla-
son á Hólum og ábuga hans á fornum fræðum norrænum. Þar var svo að
orði kveðið, að Björn Jónsson á Skarðsá mætti vel nefna „sagnaritara Þor-
láks biskups“. Þótt flestir kannist við Björn á Skarðsá, munu hinir færri,
sem vita á honum glögg deili, lífsferli hans og ævistarfi. Ve'rður í eftirfar-
andi grein reynt að gera því efni nokkur skil, en fljótt mun yfir sögu
farið, því að rúm þessa litla blaðs er takmarkað mjög.
Helztu heimildir eftirfarandi þáttar eru þessar: 1) Ritgerð Jóns Þor-
kelssonar (yngra) í Tímariti Bókmenntafélagsins, VIII. árg. 2) Æviágrip
Björns framan við Skarðsármál (Annálar Bmf. I.), eftir Hannes Þorsteins-
son. 3) Skarðsárannáll, Grænlands annálar, Biskupa annálar, Tyrkjaráns
saga og önnur rit Björns á Skarðsá. 4) Saga íslendinga, V. bindi, eftir Pál
Eggert Ólason. 5) Menn og menntir, IV. bindi, eftir Pál E. Ólason.