Alþýðuhelgin - 27.08.1949, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUHELGIN
229
tagi eru víða í handriti, t. d. „Mein-
ing Björns á Skarðsá um ýmsar lag-
anna greinir“, „Um ómagaíram-
færslu“ og fjölmargt annað, m.. a.
bréfleg svör við ýmsum spurning-
um lögfræðilegs efnis, sem erlendir
menn og íslenzkir sendu Birni tii
úrlausnar. Margt er rangskýrt og
gallað í ritum þessum, sem ekki er
að undra, og öll hafa þau nú sára-
lítið fræðilegt gildi.
MÁLFRÆÐI OG FORNFRÆÐI.
í þessum greinum liggur margt
eftir Björn. Einkum var hann mikil-
virkur um skýringar eddukvæða og
annarra fornkvæða og vísna. Eru
þessar skýringar að vísu með öllu
úreltar nú, en sýna þó áhuga hans
og viðleitni til þess að gera sér grein
fyrir slíku efni. Hafði hann og hjálp-
argögn fá, svo að engan þarf að
undra, þótt getgátur hans ýmsar séu
út í bláinn.
Skýringarnar yfir Höfuðlausn Eg-
ils eru dagsettar 13. marz 1634. Seg-
ist Björn hafa tekið þær saman að
beiðni Þorláks biskups, þótt eigi sé
ósvipað að leggja slíkt fyrir sig, eins
og þegar óleysanlegar þrautir voru
fyrr á tímum lagðar fyrir menn.
Svipaðar skýringar hefur Björn
gert yfir Völuspá og nokkur cnnur
eddukvæði, þótt ekki verði það rakið
hér nánar.
Þá ber og að minnast lítið eitt á
rúnarannsóknir Björns. Eru til eftir
hann nokkrar smáritgerðir um það
efni, en aðalritgerðin heitir: „Nokk-
uð lítið samtak um rúnir.“ Ritgerð
þessi, sem er samin 1642, h'efur þóit
merk á sínum tíma, og eru til af
henni margar uppskriítir. Er þctta
elzta rit, sem fjallar um rúnarann-
sóknir og íslendingur hefur samið.
Dr. Páll E. Ólason fer um ritgerð
þessa svofelldum orðum: „Ritgerð
þessi Björns er að vísu lauslega
samin og stutt; en þó má fá nokkra
hugmynd af henni um njnagerðir
ýmsar, og bersýnilegt er, að Björn
hefur verið mjög vel heima í sliku.“
Loks er rétt að geta hér ritgerðar
„Um uppruna íslenzkrar tungu“, en
sú ritgerð er nú glötuð. Hún fórst í
skipreika 1636. Hafði Þorlákur bisk-
un sent hana til Óla Worms, en ekki
látið taka af henni neina afskrift.
Björn Jónsson á Skarðsá mun
jafnan verða talinn framarlega í
hópi íslenzkra fræðimanna á fyrri
tímum. Hann hefur verið búinn
mörgum þeim kostum, sem góðan
sagnfræðing mega prýða, kunnað
furðu vel á þeirri tíð að nota heim-
ildir, haft sannleiksást að leiðarljósi
og búið yfir ágætri frásagnargáfu,
sem nýtur sín vel hvarvetna þar,
sem efnið leyfir. Hitt þarf að sjálf-
sögðu eigi að taka fram, að hann er
um flest barn síns tíma, trúir hé-
giljum ýmsum og hindurvitnum og
hikar því ekki við að færa inn í ann-
ál sinn frásagnir af draugagangi og
fordæðuskap. En Björn var líka uppi
á galdraöldinni miklu, og mun það
mála sannast, þá er allt er athugað,
að hann ber mjög af öllum fræði-
mönnum úr alþýðustétt á 17. öld, og
mörgum lærðum mönnum, sem við
íslenzk fræði íengust.
G. G.
I