Alþýðuhelgin - 15.10.1949, Blaðsíða 6

27ÍI
ALÞÝDUIIELGTN
Þegar rætt er um „siðabót",
hvarflar hugur manna oftast hér á
landi til Lúthers, saxneska munks-
ins, sem með snilligáfum sínum, of-
stæki, ruddaskap og harðfylgi braut
á bak aftur veldi katólskunnar í
Norður-Þýzkalandi og á Norður-
löndum. Þar mynduðust hinar ev-
angelisku þjóðkirkjur eða ríkiskirkj-
ur, sem við öll hér á hjara veraldar
lengst í norður þekkjum af eigin
sjón og reynd.
En evangeliska Lúthers náði að-
eins fótfestu í Norður-Þýzkalandi, á
Norðurlöndum og í Eystrasaltslönd-
unum. Þessi lönd voru á siðaskipta-
tímunum fremur frumstæð bænda-
lönd, sem ekki höfðu sömu þýðingu
á heimsmælikvarða og hin eiginlega
Vestur-Evrópa. Þar var það ekki
Lúther, heldur Frakkinn Kalvín,
sem skipulagði hina nýju trú og
kirkju.
Kalvín var ekki munkur, með guð-
fræðimenntun og almenna yfirborðs-
þekkingu, eins og hinn þýzki Lúther,
heldur var 'hann hámenntaður lög-
fræðingur og klerklærður um leið.
Hann var fæddur og uppalinn í bezt
menntaða stórveldi Evrópu, Frakk-
landi, sem í aldaraðir hafði haft
borgamenningu og suðræna fágun.
Nokkrar helztu verzlunarleiðir
heimsins lágu í gegnum landið. Kal-
vín óx því upp í andrúmslofti róm-
verskrar borgamenningar, og var
sjálfur af efnaðri ælt, og því um
flest ólíkur hinum skapmikla, en að
eðlisfari góðláta saxneska bænda-
durg Lúther. Kalvín varð snemma
fyrir miklurn áhrifum af kenningum
Lúthers, en með rómönskum skír-
leik og .skarpleika sá hann þó veilur
Lúthers, og bæði í kenningum og
kirkjusiðum skildu brátt leiðir Lút-
herstrúarmanna og Kalvíns.
Kalvín starfaði sín manndómsár í
.Genf í Sviss. Genf var þá sér-
stakt borgríki með lýðveldisstjórn,
frönskumælandi og auðug. Hér gat
Kalvín starfað og unnið sem honum
þóknaðist, óáreittur af Frakkakon-
ungi og hinum katólsku erindrekum
hans, en einnig án þess að þurfa að
óttast nokkra samkeppni af háífu
hinna þýzkU Lútherstrúarmanna.
Hann skipulagði Genf í sínum anda,
ásamt með safnaðaröldungum sín-
um. Söfnuðirnir fengu sjálfir vald
yfir' kirkjunni, því safnaðaröldung-
arnir voru koSnir af sínum eigin
sóknarbörnum.
Kalvín skipulagði með öðrum orð-
um kirkjuna í lýðræðislegum, „re-
publikönskum anda“. En vald Kal-
víns var mikið á sviði trúmála og sið-
ferðismála. Márgir misstu lífið fyrir
lítil afbrot og „vantrúuðu11 fólki eða
trúlitlu var miskunnarlaust vísað úr
landi. Það var þung refsing í‘þá
daga, þegar ávallt var fyrst og
fremst miðað við trú manna, ef þeir
komu sem útlendingar einhvers stað-
ar að í framandi landi.
Þetta var á 10. öld, mestu breyt-
inga-, umbóta- og framfaraöld mann-
kynsins á undan þeirri 20.
Kalvín var barn sinna tíma eins
og aðrir. Trúarofstæki og þröngsýni
lágu alls staðar í landi, og trúarskoð-
anir höfðu meira að segja þá en
stjórnmálaskoðanir nú. Menn voru
fyrst og fremst rómversk-katólskir,
grísk-katólskir eða mótmælendur,
miklu frekar en Frakkar, Þjóðveriar,
ítalir, Rússar o. s. frv. Þetta vissi
Kalvín og hann þoldi enga trú í
Kalvin
Genf nema sína eigin trú. Þeir, sem
játuðu aðra trú eða voru trú Kalvíns
ótryggir eða grunaðir um efa, áttu
um tvennt að velja, að fara úr landi
til annarra ríkja eða láta lífið.
Kalvín lét til sín taka, ekki bara á
sviði trúarbragðanna, lieldur líka á
sviði efnahagsmála, stjórnmála og
siðferðismála og almennrar mennt-
unar. Allt voru þetta trúmál frá
hans sjónarmiði. Strangleikinn var
mikill, og var t. d. ótrúum eigin-
mönnum refsað með lífláti. Strang-
lega var haldið uppi eftirliti með
fjárhag hvers einasta manns, allur
skemmtilestur var bannaður, en
jafnframt lögð sterk áherzla á, að
allir efklu lestrarkunnáttu, svo allir
gaetu lesið guðsorð. Daglegt bæna-
hald var talið sjálfsagt, og þeir, sem
ekki sóttu kirkjur, áttu útlegð vísa.
En mikils heiðarleika var gætt í
fjármálum og öðrum opinberum
málum og lýðræði ríkti í kirkju Kal-
víns, því safnaðaröldungarnir voru
kjörnir af söfnuðinum og lutu eng-
um höfðingja, konungi eða biskupi.
Það var einkum á þessu sviði, að
Kalvínstrúin var ólík Lútherskunni,
sem fól landsföðurnum, konunginum
eða furstanum eða hertoganum
stjórn kirkjunnar og lagði á þann
hátt grundvöllinn að hinu „konung-
lega einveldi af guðs náð“. Kirkju-
lýðræði Kalvíns lagði aftur á móti
grundvöllinn að borgaralegu lýðræði.
Kalvínstrúin breiddist út um meiri
hluta Svisslands, Hollands og Skot-
lands. Enska konungsvaldið gerði
Kalvínstrú að ríkistrú í Englandi, þó
með þeirri breytingu, að kirkja Eng-
lands laut konungsvaldinu og bisk-
upar fóru þar með æðstu völd, en all-
mikill hluti af Englendingum tók þó
lireina Kalvínstrú (Púrítanar).
í Frakklandi tók mikill hluti
hinna borgaralegu miðstétta Kal-
vínstrú (Hugenottar). Kalvínisminn
setti svip sinn á menningu og stjórn-
arfar allra þessara landa.
Það er engin hending, að Holland
og Sviss urðu fyrstu borgarlegu lýð-
ræðislöndin í Evrópu. Það var bein
afleiðing af hinni demókratisku
kirkjuskipun þeirra.
Það var engin hending, að það
voru hinir hreinu Kalvínstrúar-
púritanar, sem manna mest unnu
að því að koma á borgaralegu lýð-
ræði í Englandi, þó þeir yrðu að