Alþýðuhelgin - 29.10.1949, Síða 1

Prófesscr G&iðbrartdur Jónsson:
Hcsiidritci- ©g f©rngripomélið.
T c’k(>rr>*r'*ii»<r.I o" f-óíviop-o viffTnii ..AH’vðiiHelci»>nir“ »n‘ð liinn mikla bókasafnara, Cnnnar Hall. hafði liann
r”oW réTTn nrð ■> b»»'. að sér haefii fnllhliótt nm hnn<lr;tamál'ð, snm svo er nefnt og að kröfumenn liefðu lynnast
niður un» ó pífrkastið. svo að su>n>r hiifðu, por>i hö<>‘i>'va skvldu. Hér má þó ekki láta alla eig;a óskilið mál. S»»>ir
liafa verið á stöðuvum verði rnn það Má ba- nefna dr. Einar Arnórsson, prófessor Alexand»r Jóhannesson, Oísla
sendiherra Svoinsson, sem í fvrra flutti m.iög ákveðið erindi um þetta mál í Noregi, en ekki sízt prófessor Guð-
brand Jónsson. Faðir hans, dr. .Tón Þorkflsson hióðskjalavörður, liafði á sínum tíma verið lielz-i flutningsmað-
nr kröfunnar »m bandritin, en þes-ar að honu»> látnum. T9?4. tók Guðbrandur upp málið og víkkaði iafnframt
kvíar þess, h>>í að hann varð fvrst»» manna t>l hess að set.ia fram kröfuna um að Danir skvldu skila forn°TÍp-
um voriim. Síðau hefur haun uo'að hvert taekifneri. 'oni bauðst, baeði utanlands og innan, til bess að halda becs-
u»i krori>m á lof*. o<r oft skanað tmUifæri til bevs, ef bau gafust ekki. Hefur hann haldið þessu áf-am aHt ti! þessa
dafs.. Nú síðast. 10. áyúst þessa árs birtist eftir hann kjallaragrein í lmui kunna danska blaði, ..Pólitiken", bar sem
kröfnr vorar til handritanua n» forngrínanna eru sett.ar svo skýrt og skilmerkilega — en hó hóflega fram, nð
„Alþýðuhelginni" þykir vel til fallið, að greinin koini fyrir sjónir ísleiulinga, og er hún því birt hér í þýðingu.
Tiottfi „v hið rótta beiti málsins, því
kröfur íslands ná ekki eingöngu til
bandrita, heldur einnig til íslenzkra
forngripa. er með sérstökum hætti
hafa lent í dönskum söfnum.
Að því er til handritanna tekur,
eru flest þeirra, sem í konunglega
bókasafninu eru. komin í hendur
ríkisins á einveldistímanum, sum-
varpt vegna þess að ríkisvaldið gekk
eftir þeim, sumnart sem „giöf“ til
konungs. er þó að siálfsögðu ekki eat
verið einkalees eðlis. þar sem recrlan
. l’état c’est mois“ (Þ. e. ríkið það er
ég) gilti í Danmörku, ekki síður en í
öðrum ríkjum með einvalds stjórn-
skipulagi.
Að því er viðvíkur hinum íslenzku
handritum í handritasafni Árna
Magnússonar, hefur Árni Magnús-
son aftur á móti safnað þeim lang-
flestum, meðan hann um margra
ára skeið (1702 — 1712) var á ís-
landi í erindum konungs. Hann hef-
ur í skjóli þessarar stöðu sinnar, þar
sem mörgum var nauðsynlegt að
koma sér vel við hann, komist yfir
mikinn hluta hinna íslenzku hand-
rita sinna, að meira eða minna fús-
lega útilátinni gjöf, nokkur hefur
hann sannanlega fengið að láni, án
bess að skila heim aftur. sum hefur
hann orðsviðalaust gripið úr ýmsum
embættísskialasöfnum, en það er að-
eins örlítill hluti þeirra, sem hann
hefur kevpt. Hitt er svo annað mál,
hvort alltaf, þegar svo stóð á, hafi
verið um raunveruleg kaup að ræða.
Greiðslan hefur nefnilega oftsinnis
verið svo einkennileg, svo ekki sé
sagt skringileg — gamlar hárkollur
og hattar af prófessornum —, að
manni verður að efast. Eignarréttur
Árna Magnússonar á þessum hand-
ritum er því ekki laus við að vera
vafasamur. En hvað sem því líður
er af Dann hálfu lögð þung áherzla
á bað. að Árni Magnússon hafi gefið
háskólabókasafninu danska hand-
ritasafn sitt. Ég ætla ekki að fara út
í það, að frágangurinn á arfleiðslu-
skránni er mjög fjærri því að vera
íýtalaus, en aðeins að taka það fram,
að þegar talað er um handritamál-
ið er af Dana hálfu alltaf látið svo,
sem ísland um þær mundir, er tekið
var við handritunum, hafi verið al-
sjálfstætt með fullu athafnafrelsi,
enda þótt bessu væri þveröfugt hátt-
að. Árni Magnússon gaf því ekki há-
skólabókasafninu danska í skilningi
vorra daga handritasafn sitt, heldur
þvert á mót.i hinu sameiginlega hn-
skólabókasafni, því það var það þá.
Það er því engin sönnun fólgin í þessu
fyrir því, að hann hafi ætlað að gefa
safnið Danmörku eins og hún er nú
og þar með svifta íslandi því. Hann
skorti eðlilega öll skilyrði til að geta
séð fyrir þróun þá, sem orðið hefur,
og hefur þótzt hafast það að, er hent-
aði sameiginlegum hagsmunum
bezt. Um þetta vísast að öðru til
kafla síðar í þessari grein.
Hvað sem öðru líður, er ég þeirrar
skoðunar, að danskur almenninpnr
hafi allþokukenndar og, ef til vill,
meira að segia allhóflausar hug-
myndir um það, hvað víðtækar hin-
ar íslenzku kröfur séu, og hvaða þýð-
ingu það myndi hafa fyrir söfn
Dana, ef við þeim væri orðið. Ég
finn það á mér, að menn óttast það
í Danmörku, að þau standi rúin eftir,
ef skilað væri. Það er þó mjög fjærri
því að svo sé.
Kröfurnar eru í raun réttri mjög
litlar að vöxtunum. Safn Árna
Magnússonar, sem geymt er í há-
skólabókasafninu, hefur í bili hér-
umbil 2958 bindi og um 4500 skjöl
að geyma. Ég hef gert yfirlit um það,
hvers íslendingar krefjast af tví-