Alþýðuhelgin - 26.11.1949, Blaðsíða 3
ALÞÝÐUHELGIN
323
og var Stephan ritstjóri þess.
Margt orti Stephan á Dakotaárum
sínum. þótt fæst af því kæmi fyrir
almenningssjónir fyrr en löngu síð-
ar. Mun hann hafa talið dvölina þar
einhvern skemmtilegasta kafla ævi
sinnar.
í þriðja sinn skipti Stephan um
bústáð sumarið 1889. Nam hann þá
enn að nýju land, að þessu sinni í
Alberta-fylki í Kanada, skammt frá
bænum Markervillc. Bjó hann þar
síðan til dauðadags. Þar voru ó-
byggðir miklar og landrými nóg.
Fékk hann 'miklar mætur á þeim
stöðvum, hrikaleik og tign stórbrot-
innar náttúrunnar. Kemur það
glögglega fram í ýmsum kvæðum
hans. Þarna festi hann yndi, fannst
hann næstum því „kominn heim í
kotin yngri ára, við afrétt, heiða-
gcim“, eins og hann kvað sjálfur.
Stephan var frábær starfsmaður
og féll sjaldan verk úr hendi. Hann
átti lengi framan af ævi við þröng-
an fjárhag að búa, cn varð smám
saman sæmilega bjargálna; þó efn-
aðist hann aldrei svo, að hann gæti
gcfið sig allan við hugðarefnum sín-
um. Hann orti því mest að loknu
dagsverki eða um næstur. Því heita
kvæði hans „Andvökur".
Þótt Stcphan kæmi aldrei í skóla,
gcrðist hann snemma stórfróður og
víðlcsinn. Minnið var frábært. Bóka-
skortur háði honum mjög alla ævi,
on því bctur og vandlegar ias hann
þær bækur, scm hann komst yfir og
íengur var í.
Eftir að skáldskapur Stephans var
viðkunnur orðinn, fór hann nokkr-
um sinnum fyrir tilstilli vina sinna í
íerðaJög um íslendingabyggðir vestra
og las upp kvæði sín. Árið 1917 kom
hann heim til íslands í boði ung-
mcnnafélaganna, ferðaðist víða um
iand og var hvarvetna mjög vel fagn-
að.
Slephan hlífði sér eigi um dagana,
enda sleit hann sér snemma. En þótt
hann kenndi sér ýmissa meina, ent-
ist honum þrek til starfa fram um
sjötugsaldur. Orti hann mikið og
ritaði á efri árum, cnda voru þá hcld-
ur næðisstundir til ritstarfa en fyrr
hafði vcrið. í dcscmbermánuði 1926
fckk hann aðkcnningu af slagi og lá
lengi rúmfastur. Hann komst þó afl-
ur á fætur, en mátti lítið á sig
rcyna. Hugúrinn var þó sívakandi og
enn orti liaun vísur. Hinn 9. <lag á-
gústmánaðar 1927 fékk hann heila-
blóðfall og lézt af því að heimili sínu
aðfaranótt næsta dags, tæpra 74 ára
að aldri.
Þessi eru hin helztu rit, sem eftir
Stephan G. Stephansson liggja: And-
ökur I—III, Rvík 1909—10,. IV—V,
Wpg. 1923 og VI, Rvík 1938; Bréf og
Það er rétthermi, að við Jón heit-
inn „Múli“ (Jónsson Hinrikssonar)
vorum einn mánuð samtíðis hjá síra
Jóni Austmann á Halldórsstöðum í
Bárðardal, veturinn næstan áður en
ég flutti vestur, og Halldór heitinn
Jónsson, sem síðar varð bankagjald-
keri. Við þrír lásum saman upphaf
til enskunáms. Samtímis okkur
einnig vrar Friörik heitinn Berg-
mann, síðar preslur vestan hafs, og'
Pálmi heitinn Pálsson, síðar mennta-
skólakennari. Þeir vrnru að „læra
undir skóla“, eins og það var þá
nefnt.
Mér fannst Jón skarpnæmastur
okkar þriggja, einkum framan af. Ég
dáðist að, hve fljótt honum lá nám í
augum uppi, on virtist eins og úr því
drægi nokkuð, er lengra lék. Góður
drengur og skemmtilegur. Urðum
mestir mátar. Halldór \'ar nokkru
yngri cn við Jón, og vandaðastur af
okkur og vel næmur og gæddur fag-
urri söngrödd þá. Friðrik var glæsi-
legastur okkar allra og glaðværastur.
Pálmi og ég vorum drumbslegastir
oftast og veit ég ci, hvor var rnciri
þumbari, líklcga ég. T. d. við gcrð-
um það bara af þægð, en af engu
eftirlæti, ef við dröttu(ðu)m fram á
gólf með viunukonu í þetta, sem þær
ritgerðir, I—IV, Rvík 1938—1948. —
Um ævi hans og skáldskap hafa m.
a. ritað þessir menn; Guðmundur
Friðjónsson í Skírni 1907, Ágúst H.
Bjarnason í Iðunni 1917, Baldur
Sveinsson í Iðunni 1923 og Sigurður
Nordal framan við úrval úr „And-
vökum“ 1939.
nefndu „dans“, en sem við vissum
varla spor í. Hinir gátu brokkað af
ánægju.
Þennan tíma var þar líka gestur á
heimili, Guttormur Vigfússon prest-
lingur, siðast prestur á Stöð, 1917, að
mig minnir, en þá hittumst við aftur
á Hallormsstað. Hann hafði átt þang-
að ferð. Spurði til mín og beið einn
eða tvo daga til að fá „að sjá skepn-
una“, að hann sagði mér. Var þó
furöa, því ekki mundi hanri mig frá
Halldórsstöðum. Síra Jón Austmann
varð fyrsti tengdafaðir hans. Því
var hann okkur samtíða á Halldórs-
stöðum. Hann hlýddi okkur yfir og
„merkti stílana". Friðrik og Pálmi
lásu landafræði, fornaldarsögu Mel-
steds, byrjun til þýzku og latínu,
gerðu stíla í dönsku og íslenzku. Ég
man, að Guttormur hældi oft ís-
lenzkustíl(um) Pálma, og að hann
merkti þá oft hærri tölu cn Friðriks.
Ilann fór líka yfir enskunám okkar
hinna. Hann kunni enga ensku þá.
Hann sagði mér svo sjálfur. Hafði
lesið eitthvað í frönsku í skóla.
Sagðist lesa mcö okkur, aðeins til
að „iæra af okkur“, eins og hann
kom orði að því. Þegar ég liitti hann
á Ilallormsstað, liafði hann lagt
cnsku íyrir sig og var í óðakappi að
Steohan G. Stenhansson:
URSKOLASOGUN
Kafli sá, sem hcr fcr á eftirjcr þamiig til kominn, að Baldur Sveins-
son ritstjóri, góðvinur Stcphans (I., luifði bcðið hann uni upplýsingar
ýnisar, er að notum gætu ltoinið við samningu ritgerðar um skáldið, scm
Baldur ætiaði að scmja. Stcphan varð vcl við keiðni þcssari, scndi fyrst
„Drög til ævisögu", stórmcrka ritgcrð. Hún var prentuð í Andvara 1947
og öðru sinni í fjórða bindi Brcfa og ritgcrða 1948. Síðar scndi Stcphan
tvær aðrar ritgcrðir, „Úr skólasögunni“ og „Afsökun,“ cr scgja nánar frá
cinstökum atvikum úr ævi hans. Brot það úr cndurminningum skáldsins,
scm hcr fcr á cftir, cr því í rauninni brcf, scm Stcphan ritaði Baldri
Svcinssyni.