Alþýðuhelgin - 31.12.1949, Blaðsíða 1
1919 29, okt. 1949
Alpýðublaðið þrjátíu ára.
Á síðustu árum 19. aldar varð
þess fyrst vart í íslenzkum blöðum,
að jafnaðarstefnan væri komin t'l
landsins. Tóku þá öðru hvoru að
birtast hvatningarorð til verka-
manna um að bindast samtökum og
stofna til félagsskapar, svo sem tíðk-
aðist í öðrum löndum. Fyrstur ís-
lenzkra blaðamanna mun hafa tek-
ið í þennan streng Gestur skáld
Pálsson, þá er hann var ritstjóri
„Suðra“, en þó einkum eftir að hann
fluttist vestur um haf og tók við
stjórn blaðsins „Heimskringu“. Þar
ritaði hann gagnmerkar greinar í
anda jafnaðarstefnunnar (sjá „Verk-
mannamálið“ 11. sept. og „Réttindi
verkmanna 6. nóv. 1890), en lítil á-
hrif mun þær greinar hafa haft hér
á landi, þar sem kaupendur blaðsins
hér heima voru sárafáir. Öðru máli
gegndi um merkilegar greinar, sem
Einar skáld Benediktsson ritaði fá-
um árum síðar (1896—7) í blað sitt,
„Dagskrá“, þar sem hann hvetur ís-
lenzka verkamenn eindregið til að
bindast samtökum og hefja sókn fyr-
ir mannsæmandi lífskjörum. Þriðja
skáldið bættist um svipað leyti í
blaðamannahópinn og gerðist þá
þegar eindreginn málsvari alþýðunn-
ar. Það var Þorsteinn Erlingsson.
Varð honum vafalaust mest ágengt
þessara manna, einkum gróðursetti
hann mörg fræ sósíalismans og und-
irbjó jarðveginn með ljóðum sínum,
Breyting sú hin mikla, sem va'rð á
.atvinnuháttum við sjávarsíðuna á
'ðustu árum 19. aldar, fjölgaði stór-
K,;a stétt daglaunamanna á mölinni.
■••mannastéttin tók nú einnig að
^xast, og varð það hún, eins og
kunnugt er, sem fyrst hlýddi kalli
hins nýja tíma, um að skipa sér í
raðir til samstarfs. Sjómannafélagið
„Báran“ var stofnað 1894. Saga ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar var
hafin.
Nú risu upp verkalýðsfélög á Ak-
ureyri og Seyðisfirði. Prentarar og
fleiri handiðnarmenn stofnuðu félög
um aldamótin. Og í ársbyrjun 1906
Ixófst ný og máttug sókn verkalýðs-
ins, félög voru stofnuð hvert á fæt-
ur öðru: Dagsbrún í Reykjavík
(1906) nýtt verkamannafélag á Ak-
ureyri (1906), félag á ísafirði (1906)
og félag í Hafnarfirði (1907).
Eitt gleggsta táknið um þessa
nýju sókn í verkalýðsmálum var
stofnun Alþýðublaðsins gamla, fyrsta
málgagns, sem verkalýðshreyfingin
og jafnaðarstefnan á íslandi réði vf-
ir.
GAMLA ALÞÝÐUBLAÐIÐ.
Gamla Alþýðublaðið hóf göngu
sína 1. janúar 1906. Það var 8 síður
að stærð, í mjög litlu broti. Er því
lýst skýrt og skorinort í ávarpi, að
blað þetta sé ætlað íslenzkri alþýðu,
gefið út af alþýðumönnum og muni
verða skrifað af mönnum úr alþýðu-
stétt.
Ritstjóri blaðs þessa var Pétur G.
Guðmundsson, síðar fjölritari, og
mun hann hafa verið einn helzti for-
göngumaður um stofnun þess. Blað-
ið var gott og vel ritað, enda mun
það mála sannast, að það átti drjúg-
an þátt í sókn verkalýðshreyfingar-
innar árin 1906—1907. Meðal helztu
liðsmanna Péturs við blaðið voru
Ágúst Jósefsson, prentari og skáld-
ið Þorsteinn Erlingsson, sem ritaði
m. a. í annað tölublað ágæta grein,
þar sem hann kemst svo að orði:
„En það þvkist ég sjá í hendi
minni, að verkamannasamt^kum og
verkamannablaði eða albýðumanna
getur því aðeins orðið lífs auðið og
framgangs, að þau snúi sér með fullri
djörfung og heils hugar að þeirri
stefnu, sem heimurinn kallar Sósíal-
simus og nú er aðalathvarf verka-
manna og lítilmagna hins svokallaða
menntaða heims. Mér er sú menn-
ingarstefna kærust af þeim, sem ég
þekki, og hefur lengi verið, ekki
sízt af því, að það er sá eini þjóð-
málaflokkur, sem helzt sýnist hafa
eitthvert land fyrir stafni, bar sem
mönnum með nokkurri tilfinningu
eða réttlætis- og mannúðarmeðvit-
und er byggilegt“.
Gamla Alþýðublaðið varð ekki
langlíft, enda litlir sjóðir, sem til var
hægt að grípa, þá er prentsmiðju-
skuldir fóru að safnast fyrir. Þá er
það hafði komið út í tæþt ár, varð
það að hætta um sinn, en hóf aftur
göngu sína 21. febr. 1907, þá í all-
miklu stærra broti en áður. Var þess
þá við getið neðan við „blaðhaus-
inn“, að það væri „málgagn verka-
manna og jafnaðarsinna á íslandi“.
Komu aðeins út 7 tölublöð í þessu
nýja broti, og var hið síðasta dag-
sett 7. apríl 1907. Þar með var sögu
gamla Alþýðublaðsins lokið.
VERKMANNABLAÐ.
Afskipti verkalýðshreyfingarinn-
ar af stjórnmálum hófust fyrir al-
vöru árið 1910, þá er Verkmannafé-
lagið Dagsbrún bar fram lista við
bæj arst j ór narkosningar í Reykja-
vík, að vísu í samvinnu við önnur