Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 14

vandi á höndum af þeirri einföldu
ástæðu, að ekkert hefur varðveitzt
nema sundurlaus brot úr ritum hinna
fyrstu heimspekinga, og verða menn
því aðallega að byggja á umsögnuin
og túlkunum þeirra, sem síðar rituðu.
Þegar að Sókratesi sjálfum kemur,
verður heldur hægara um vik, ]iví
enda þótt hann léti engar ritsmíðar
eftir sig, er unnt að gera sér nokkuð
Ijósa grein fyrir skoðunum hans af rit-
um tveggja vngri samtíðarmanna
hans og lærisveina, Platons og Xenó-
fóns. Mun ég koma inn á hið sókra-
tíska vandamál í annarri grein, þar
sem fjallað verður um kenningar
Sókratesar.
Fyrsti hluti „Sókratesar“ ber titil-
inn „Uppruni vestrænnar heimspeki“
og fyrsti kafli „Er heimspeki upprunn-
in í Grikklandi“. Þar er þessi máls-
grein: „Fræðimenn á Vesturlöndum,
sem numið hafa heimspeki og skráð
sögu hennar, telja hana nær allir upp-
runna með Forn-Grikkjum og full-
yrða, að Þales, sem var samtíðarmað-
ur Búdda og Lao Tze, hafi verið fyrsti
heimspekingur veraldarsögunnar. Það
er trú þeirra og kenning, að heimspek-
in sé upprunnin með vestrænum þjóð-
tim og ekki að neinu leyti arfur frá
hinum gömlu menningarþjóðum aust-
ursins.“ (bls. 7—8).
Satt er það, að vestrænir fræðimenn
hafa löngum haft tilhneigingu til að
gera hlut Grikkja í vísindum og heim-
speki sem stærstan, og á það einkum
við hina eldri fræðimenn. En menn
eru nú orðnir miklu varkárari í dóm-
um sínum um frumleik Grikkja í vís-
indum og heimspeki. Til þessa liggja
einkum þau rök, að fornminjafundir
hafa leitt í ljós staðreyndir um menn-
12
ingu Austurlandaþjóða, sem vísinda-
og heimspekisagnfræðingar fyrri tíma
höfðu ekki huginynd um. Athyglis-
vert er það, að Forn-Grikkir viður-
kenndu, að þeir áttu Egyptum og
Mesopótamíumönnum mikla skuld að
gjalda fyrir undirstöðuatriði í stærð-
fræði- og stjarnfræðiþekkingu sinni.
En nútíma sagnfræðingar, sem vant-
aði tæki til að staðfesta hina grísku
söguhefð um hið nána samband
grískra vísinda og austrænna, létu sig
liafa það að taka ekkert mark á henni
eða rembdust eins og rjúpa við staur
að neita lienni vegna dómgreindar-
snauðrar aðdáunar á Grikkjum. Er
það merkilegt atriði, hvernig vitneskj-
an um þctta samband grískrar menn-
ingar við menningu Egypta og Babý-
loníumanna glataðist, en ekki skal far-
ið út í það hér. Hins vegar sakar ekki
að geta þess, að menn vissu alltaf
um samband nútíma vísinda við grísk
vísindi. Þegar skriður komst á nátt-
úruvísindin á 17. öld, er það söguleg
staðreynd, að vísindamennirnir voru
innblásnir grískum anda. Nægir hér
að nefna Galilei og Newton, sem
grundvölluðu hina klassísku eðlis-
fræði, og einnig Vesalíus, sem lýsti því
yfir, að Forngrikkir væru fyrirrennar-
ar sínir í líffærafræðinni, sem hann
var brautryðjandi í.
Sumir hinna eldri sagnfræðinga töl-
uðu um „gríska kraftaverkið“, og átti
það að tákna þá staðreynd, að í grísku
nýlenduborginni Míletos á strönd
Litlu Asíu koma allt í einu fram á
sögusviðið menn, sem gera tilraun til
að skýra veröldina með öðrum hætti
en vitað var, að áður hefði verið
reyndur. Þessir menn setja fram það
sem við getum kallað „náttúrlegar“
DAGSKRÁ