Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 16

fáist einhvern tíma um það, á hve
háu stigi þessi þekking var og einnig
um þann möguleika, að hún hafi
breiðzt út frá sameiginlegri menning-
armiðstöð. Ef menn nú einhvern tíma
leysa þessa gátu, er þá ekki mögulegt,
að hvorki Egyptaland né Mesopóta-
mía verði talin fyrstu menningarrík-
in, heldur Indland? Ekki er ýkja langt
síðan uppgreftir í Indusdalnum leiddu
í ljós rústir tveggja borga, Mohenjo-
Daro og Harappa. Er hér um að ræða
siðmenningu að minnsta kosti frá
þriðja árþúsundi f. Kr., sem líklegt
þykir, að standi ekki að baki siðmenn-
ingu Egyptalands og Babýlóníu. En
illa standa menn að vígi, meðan þeim
tekst ekki að ráða letrið, sem íbúar
þessara borga notuðu.
Það er klén fræðimennska og raun-
ar alveg út í hött að tala um ind-
versk og kínversk áhrif á gríska hugs-
un, meðan engar heimildir eru til, sem
teljast mega sögulega áreiðanlegar.
Óneitanlega er margt furðu líkt í
grískri og indverskri dulspeki. Er hér
um bein áhrif að ræða? Lærði Pyþa-
góras sálnaflakkskenningu sína af
Indverjum? Fékk Platon frá Indverj-
um hugmyndina, að heimur skynfær-
anna væri eins konar blekking, ófull-
komin eftirlíking af fullkomnum veru-
leika? Svör við þessum spurningum
Iiafa ekkert sagnfræðilegt gildi meðan
engar heimildir finnast.
En víkjum nú að tilgátunum um
það, hvers vcgna grískumælandi menn
taka að líta á tilveruna með nýstár-
legum hætti.
í beinu framhaldi af því, sem í var
vitnað hér að framan, segir svo:
„Kenning þessi hefir verið rökstudd á
ýmsan hátt. Sumir halda því fram,
14
að án stærðfræði og raunvísinda geti
ekki verið um neina heimspeki að
ræða, og þeir fullyrða, að þessi vís-
indi séu upprunnin með Grikkjum (sjá
m. a. Greek Philosophy eftir hinn
ágæta fræðimann John Burnet).“
Tvær aðrar röksemdir tekur Gunn-
ar Dal til gagnrýnandi meðferðar og
mun ég víkja að þeim á eftir. En
þessa telur hann veigamesta og kveð-
ur hina beztu fræðimenn um gríska
heimspeki kalla Platon sjálfan til
vitnis urn, að heimspeki án stærðfræði
og raunvísinda sé ekki til.
Ég hef hér að framan drepið á þá
skoðun ýmissa nútíma sagnfræðinga.
að ekki sé unnt að eigna Grikkjum
uppgötvun stærðfræði og raunvísinda
af þeirri ástæðu, að nú er vitað, að
bæði Egyptar og Babýloníumenn
liöfðu mikla verklega þekkingu í
stærðfræði, stjörnufræði og læknis-
fræði, svo nefndar séu þær greinar,
sem þeir komust lengst í. Er það því
líkast að berja á dauðu hrossi að eyða
orðum í að Ieggja að velli úrelta
kenningu um uppruna stærðfræði og
raunvísinda hjá Grikkjum.
Um það atriði, hvort heimspeki geti
þróazt án stærðfræði og raunvísinda
eru skoðanir mjög skiptar. Fara þær
að sjálfsögðu nokkuð eftir því, hvaða
merking lögð er í orðið heimspeki, m.
ö. o. byggjast á skilgreiningu hugtaks-
ins heimspeki. A Vesturlöndum hefur
heimspekin ávallt staðið í nánum
tengslum við stærðfræði og náttúru-
vísindi, einkum eðlisfræði, og er það
söguleg staðreynd, að snjöllustu heim-
spekingar vestrænir eru menn, sem
hafa verið gagnmenntaðir í stærð-
fræði og eðlisfræði. Má þar til
dæmis nefna Descartes, Leibnitz,
DAGSKRÁ