Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 17

Kant, Russell og Whitehead, svo
að nefndir séu af handahófi nokkr-
ir menn, sem eru viðurkenndir með-
al fremstu heimspekinga. Platon var
líka mikill stærðfræðingur miðað við
þá þekkingu, sem menn þá höfðu
í þeirri grein. A hinn bóginn liafði
hann lítinn áhuga á raunvísindum,
var fráhverfur efnisheiminum, heimi
reynslunnar, og hafnaði í hughyggju,
eins og kunnugt er. Var sú hughyggja
m. a. sprottin af ofdýrkun á pyþa-
górískri flatamálsfræði og talnadul-
speki. Um raunvísindin gegnir öðru
máli, og tel ég harla ólíklegt, að nokk-
ur fræðimaður, sem mark er takandi
á, hafi eignað honum þá skoðun, að
hann hafi talið þau skipta miklu máli
fyrir heimspekina. Þá ályktun má
draga af neikvæðu viðhorfi hans til
efnisheimsins, sem raunvísindin fja.lln.
þó alltjent um. Verður ekki annað séð
af ritum Platons, en hann hafi slitið
stærðfræðina úr tengslum við raun-
hæfar vísindarannsóknir, ekki litið á
hana sem tæki til að kanna leyndar-
dóma efnisins eins og vísindamenn
nútímans gera, heldur gefið abstrak-
sjónum hennar sjálfstætt gildi og gert
hana að eins konar lykli að hinum
yfirskilvitlega heimi, sem hann var
alltaf að basla við að komast í sam-
band við. Þannig hafa margir heim-
spekingar misstigið sig á stærðfræð-
inni og árangurinn orðið innantómt
kjaftæði um ekki neitt. — Skýrast
kemur hið neikvæða viðhorf Platons
til efnisins fram í sókratísku samræð-
unum. (Svonefndar vegna þess, að
þær voru skrifaðar undir sterkum
áhrifum frá Sókratesi og í þeim til-
gangi að halda minningu meistarans
á lofti). Þar er sú skoðun ríkjandi
DAGSKRÁ
(og er það sennilega skoðun Sókrates-
ar engu síður en Platons), að sanna
þekkingu sé ekki mögulegt að öðlast,
nema með því að losa sálina, þekk-
ingartækið, úr viðjum líkamans. Lík-
aminn kemur í veg fyrir, að sálin
geti skoðað hinar eilífu frummyndir,
heim veruleikans, ótrufluð. í stuttu
máli: athugun á heimi reynslunnar er
afneitað sem þekkingarleið. Frá þess-
ari einhliða og annarlegu hughyggju
hverfur Platon nokkuð, er hann þrosk-
ast (sbr. Theaetetus og Sofistes), en
samt verður ekki séð af síðari ritum
hans, að hann hafni þekkingarhug-
sjón Sókratesar, að allt, sem skylt er
líkama og efni, sé þrándur í götu
sannrar þekkingar. — Þess má geta
hér, að Sókrates er m. a. þekktur fyr-
ir að ofstopast gegn náttúrurannsókn-
um, og hefur Platon vafalaust fengið
nokkurn innblástur úr þeirri átt. —
Um skoðun Platons á stærðfræðinni
má annars segja það í stuttu máli, að
hann áleit hana nauðsynlegan undir-
búning undir heimspekinám. Staðhæf-
ingu þessari til stuðnings læt ég nægja
að minnast hinna frægu orða, sem
letruð voru yfir innganginn í Aka-
demíuna: „Þú getur ekki komið hér
inn, nema þú kunnir flatamálsfræði"
og þeirrar staðreyndar, að hann byrj-
aði á því að kenna syni harðstjórans
í Sýrakúsu flatamálsfræði, þegar
liann fór sína frægu för til Sikileyjar
í þeim tilgangi að koma í framkvæmd
hugmynd sinni um heimspekikonung-
inn.
Enginn alvarlega þenkjandi sögu-
ritari mun fallast á, að Egyptar og
Babýlóníumenn hafi lagt nokkurn
skerf til heimspekilegrar hugsunar,
þótt viðurkennt sé, að þeir hafi kom-
15