Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 41

Forspjall að
Myndbreyting guðanna
eftir ANDRÉ MALRAUX
„1 lífinu og í raálaralistinni get ég
vel komizt af án Guðs. En ég sera
þjáist get ekki komizt af án þess
sera er mér máttugra og er mitt líf:
sköpunarkraftsins."
Van Gogli.
Engum dylst lengur, að nýtt tímaskeið cr
hafið og málaralist þess hafi fæðzt rétt fyrir
1860. Eu vart höfum við enn öðlazt þess
meðvitund að með því hefjist listafortíð sem
á sér ekkert fordæmi. Langt er síðan listin
hætti að vera það sem hún var í Austurlönd-
um til forna, á dögum kristnu kirkjunnar, á
„miðöldum" Asíu og Ameríku og jafnvel i
Grikklandi. \'ið lftum ekki lengur á hana sem
skart lífsins, eins og þær fagurfræðistefnur
sem ríktu hver fram af annarri. Sú tilfinning
sem grípur okkur er við horfum á Piéta frá
Avignon og síðustu verk Titians; Velasquez
og Rembrandt; Moissoc, Ellora og Long-Men;
arkaísku listaverkin grísku, sumarmexíkönsku,
síð-súmersku eða egypzku styttumar, yrði illa
skilgreind með orðum sem tengd væru hug-
myndum um gaman — jafnvel þó það væri
augnagaman — eða hinni hefðbundnu hug-
mynd um fegurð. Líkneskjurnar á Konung-
legu hurðinni í Chartres, myndirnar af Gúdea,
hafa bersýnilega ekki verið skapaðar til
skemmtunar, og þær tilfinningar sem þær
vekja með okkur eru gamni óskyldar. I’að er
ekki fágun eða úrtíningsstefna (cclectisme)
sem er sameiginleg þeim mönnum er láta sér
list einhverju skipta — enn eru þeir nefndir
DAGSKRÁ
hinu einsta’ða nafni: amatör, af því að
menning okkar hefur ekki fundið nafn við
hæfi — heldur kennsl þeirra á hinu leyndar-
dómsfulla afli, sem er yfir söguna hafið vegna
eiginleika, sem ekki eru þeir sömu og „feg-
urðin“ ræður yfir og gerir að verkum, að
ákveðin forsöguleg málverk — orðið galdur
hrekkur skammt til þess að útskýra form
þeirra —, súmerskar styttur sem þeir vita fátt
utn annað en nöfnin og Konan frá Elche
sem þeir vita ekkert um, öðlast í þeirra aug-
um nálœgð.
Um þúsundir ára hefur tilverugrundvöllur
listarinnar verið að mynda guðina. Það viss-
um við. Svona hálft í hvoru. En fyrsta menn-
ing efahyggjunnar (agnosticisine) lífgar helgi-
verkin við nteð því að endurvekja öll fyrri
menningarskeið. Og um leið og þetta um-
dæmi án takmarka, þar sem rómönsk list er
innan um listir Austurlanda hinna fornu,
keisaravelda Asíu og Ameríku, meginlanda
án tímaskeiða, þar sem eilífar miðaldir ríkja,
kemur ráðgátan um það afl er sameinar í
allsherjarnávist styttnr elztu faraóanna og
súmersku prinsanna; þær sem hjuggu Michel-
angelo og meistararnir í Chartres; freskverkin
í Assise og Nara, málverk Rembrandts, I’iero
della Francesca og Van Goghs, — málverk
Cézannes og vísundana í Lascaux.
Merking orðsins list hefur breytzt, síðan
hætt var að nota það fyrst og fremst um verk
gerð í því miði að vekja aðdáun, á sama hátt
og heimur listarinnar hefur breytzt, síðan
39