Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 43

liöggmyndirnar þar samsvara svo vel fjallinu,
að enn í dag orkar yfirnáttúrleg nálægð
auðra ranghala Gobi og hellasafna Long-Men
á Vesturlandafólk. Líkneskjurnar þar hafa
ckki orðið til fyrir einhvem guðlegan inn-
blástur myndhiiggvaranna fremur en kirkju-
list býzönsku mósaiklistamannanna: hversu
myrk sem þróun höggmyndalistar Asíu kann
að vera, kemur snilldin þar, eins og alls stað-
ar, fram í því að ná valdi á formum. En
enginn máttur, ekki einu sinni máttur efnis-
ins, livílir á verkunum af jafnmiklum þunga
og andi hins volduga rökkurs, þar sem guð-
irnir birtasL — þar sem maðurinn máist út,
gjörbreytist eða lifir áfram. ... Onnur og
veigameiri tengsl ráða samræmi mustera og
helgilfkneskja en þau sem gera þær bygging-
arstilnum háðar eins og arkitektinn bregður
myndhöggvarinn upp af guðverum undir-
djúpanua, og fyrst og fremst hinu algilda.
svipmynd, óflekkaðri af ytraborðinu.
Orðið byggingarlist lciðir hugann einkum
að framhliðum eða stökum minnismerkjum,
eflaust vegna þess að við þekkjum súlur og
skreytt gaflhlöð klassískra bygginga jafnvel og
gölur okkar. En meistarar miðalda höfðu ekki
framhliðar dómkirknanna, sem gnæfðu inn í
miðjum borgum, í sama fyrirrúmi og við ætl-
um. Stfl þeirra, sem er háður jafnströngum
lögmálum og hinn grfski, er stjórnað „innan
frá“; Vesturlönd hafa einnig þekkt skipu-
Iagningu tómsins, þúsund ára gainla bygg-
ingarlist, sent hefur sfður fyrir markmið að
reisa guðlegar hallir en skapa staði, þar sem
hið æðsta öðlast sífellda nálægð fyrir tilstyrk
formanna. Og þegar arkitektinn ræðst f að
fanga leyndardóminn, gildir einu hvort hann
grefur í jörð niður helgistaðinn sem um-
lykur mann næturinnar, reisir kristna kirkju,
þar sem Guð fagnar honum, eða hleður um-
fangsmikinn stall, þar sem hann er um-
kringdur stjörnum.
Ef til vill hefur sá máttur sem sumar lík-
neskjur búa yfir til þess að fylla rúmið
guðlegum anda, hvergi komið fram á kröft-
ugri hátt en í Gizeh, þar sem nokkrar meðal
hinna elztu hafa ráðizt á óma’lið. I’að þarf
ekki nema horfa á þær röngum augum til
þess þær verði óskiljanlegar, til þess að sfinx-
inn verði ekki annað en risastór hnífberi;
ekki hefur tekizt að ná áhrifamætti þeirra á
dagskrá
Djoser faraó. Egyptaland, þriðja konungs■
ccllin. 3800—4000 f. Kr.
ljósmynd, því erfitt er að mynda þær á þeirri
stundu sem þær öðlast fullt gildi. En þegar
farið er frá þorpinu, ekki af veginum, og bak
við þær sést nóttiua síga á, fremst gnæfa
rústir Einkamusterisins, skörðóttar útlínur
kaosins þegar orðnar svartar; veggir mann-
anna renna saman við ævarandi hamra í
dufti hinnar hnígandi sólar. Gríðarstórir fæt-
ur sfinxins sjást ekki. Hátt uppi, Iíkt og það
hangi í skorningum Þcbuhálendisins, kem-
ur höfuðið í ljós, án líkama, klettabelti í
háls stað; sjálft er það klettur, sem maður
fyrstu menningarinnar hjó á sína eigin mynd
af hátíðlegu stolti. Útlínurnar sem falla nið-
ur á við næstum formlausar, ljá því svip
djöflasteina og heilagra fjalla; hárið sín hvoru
megin við máð andlitið, scm verður enu
ógreinilegra er nóttin nálgast, líkist vængjum
á hjálmum barbara. Sú rúst sem hæst ber,
tekur á sig form egypzks myndleturs, trapezu-
lagað merki, þegar hana ber við enn gagn-
41