Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 44

sæjan himininn. í skugga stóra pýramídans
leysa ljósbrot síðustu sólargeislanna upp enn
stæni sfinx. I fjarska Iokar annar pýramídinn
útsýninu, og breytir risastórum maska dauð-
ans í vörð þeirrar gildru, sem reist liefur
verið gegn bylgjum eyðimerkurinnar og
myrkrunum. Það er sú stund, er á ný heyrist
silkiskrjáf í elztu formum, sem stjórnað hefur
verið, svar eyðimerkurinnar við ævafornri
lotningu Austurlanda; sú stund er þau gæða
nýju lífi stað, þar sem guðirnir töluðu, fæla
á brott formlausl ómælið og skipa niður
stjörnumerkjunum, sem virðast kotna út úr
náttmyrkrinu einungis til þess að blika kring-
um þau.
Samt hrökkva hvorki guðir, heimsmynd nc
dauði til þess að gefa þeirri djúpu rödd fyll-
ingu, sem sameinar eyðimörkina stjörnunum,
á sama hátt og annars staðar bjarma frum-
skógarins hádegissólinni, dali er kveða við af
örvæntingarfullum öskrum apanna fæðingu
dagsins, óendanleika kínversku uppskerunnar
tignarró himinsins, magdalensku hellana iðr-
um jarðar. Aflið sem hér kemur fram í hrein-
leika eyðimerkurinnar, birtist á öllum menn-
ingarskeiðum til forna, í rómönsku kirkjun-
utn og jafnvel í dómkirkjunum. Hvað er
þá sameiginlegt með þeim samhug er mið-
aldarökkrið fyllir kirkjuna, og því marki
sem egypzku listsamfellurnar brenna ómæl-
ið: með þeirn formum sem hafa fangað
sinn hluta þess er ekki verður með hönd-
um tekið? Þau knýja okkur til þess að
skynja nálægð annars heims, sem ekki á endi-
lega skylt við helvíti eða paradís, ekki endi-
lega heim cftir dauðann: eitthvað handan nú-
tímans. Ollum er sammerkt í misjafnlega rík-
um mæli að líta á hið raunverulega sem ytra-
borð, og annað er til, sem ekki kallast ævin-
lega Guð. Samræmið milli eilífra velkinga
mannsins og þess sem stjórnar honum eða
gefur honunr ekki gaum, ljær þeim mátt og
svip: háralag sfinxins er í samræmi við pýra-
mídana, en saman leita þessi tröllauknu form
upp á við frá lítilli grafhvelfingu, scm þau
hylja, upp frá smtirðum líkama þcss sem
þcim var ætlað að sameina eilífðinni.
Um leið og við gleymum þeint svip, sem
kristindómurinn hefur sett á hugmyndir um
dauðann, verður okkur Ijóst að egypzka högg-
42
myndalistin tilheyrir bæði eilífð dauðans og
stjarnanna — jafnvel þó styttur og lágmynd-
ir Forna keisaraveldisins hafi orðið að vera í
samræmi við skuggsýna klefa grafhúsanna, og
sfinxinn í samræmi við eyðimörkina. Egypzka
listin cr tengd greftrunarsiðunum, sjaldan
líkunum: þar eru hvorki beinagrindur né
frystlingar. En siðan við hættum að líta á
grafirnar sem grafreiti, er okkur tamt að
telja þær sveitasetur þess fyrir handan; að
líta á múmíurnar sem þjóð setta í jörð
ásamt leikföngum sínum úr leir eða gulli, —
og er nýtur a'varandi bernsku. Samt er þessi
sveit elífðin sjálf, tími þess sem er ekki mað-
urinn, en ekki lengsti tími mannsins. Egypzka
listin lcitast ekki við að festa það sem var,
eins og rómversku brjóstmyndirnar: hún opn-
ar hinum framliðna eilífðina, á sama hátt og
sú býsanska gerir keisarann heilagan. Sam-
kvæmt maát, lögmáli alverunnar, skapar hún
þau form sent samræma form jarðar hinu
óskiljanlega í heimi undirdjúpanna: hún ger-
ir ytraborðið að Sannleik.
Við þekkjum verr menningarskeið Mesó-
pótamíu en Egyptalands. Súmer talar ekki til
okkar lágri, sannfærandi röddu, eins og þau
fjölmörgu verk, sem við eigum frá Memfis og
gerum okkur grein fyrir: stöðu þeirra, sam-
hengi og áframhaldi. Ziggúröt Súmers eru
orðin að dufti, sál þess er líkust brotnum
gullblöðum, sem forðum voru titrandi
blóm í hári drottningarinnar Subad í graf-
hýsintt, þar sem brottför síðasta lifandans er
sýnd með sporum hans í leimum. Gersemar
í Iok forsögunnar, drottningar sem syngja
stjörnumerkjum Kaldeu lofsöng á hörpu mitt
á meðal stjömuspekinga í fjaðrakjólum, rauð-
leitir stríðsmenn gammshellunnar undir
gunnfána úr perlumóður og jarðbiki: enn
leggur egypzkan sandilm að vitum, þegar
finnst assýrisk blóðlykt. Smálíkneskjumar með
slönguhaus frá því fyrir daga konungsættanna
koma frant úr myrkrunum enn ógnþrungnari
en hrukkulausar ófreskjur Egyptalands. Við
vitum að minnsta kosti um þá sent hjuggu
mauraaugu frjósemisgyðjanna, ófrýnilegar
líkneskjur Ashnunnaks og hið aðdáunarverða
höfuð frá Warka, að þeir voru úr hópi þeirra
sem höfðu að köllun að skapa verur hins
óhöndlanlega. Ef til vill fyrir daga Egypta-
lands teflir súmerski villidýratemjarinn fram
DAGSKRÁ