Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 58

hvort sem um cr að ræða menningu Súmera
eða maórimanna, Grikkja eða Dógona. En
Súmerar og Grikkir byggðu þetta samræmi á
Sannleika (eins og Maórimenn og Dógonar
enn í dag), scm hvarf með þeim. Samt telj-
um við okkur arftaka Grikklands; en ekki
Súmers, Egyptalands, Kína eða Mcxikó, þó
verk þeirra séu okkur engu síður nálæg
en styttur Aþenuborgar. Gegn hinu ósigr-
andi „aldrei framar", sem hvílir yfir sögu
menningarskeiðanna, teflir þessi nálægð stór-
brotinni ráðgátu sinni. Ekkert er eftir af
þeim mætti sem knúði Egyptaland fram úr
nótt forsögunnar; en það afl sem knúði fram
Djoser talar til okkar jafnhárri röddu og
meistarar Chartres og Rembrandt. Við höf-
um ekki sömu tilfinningu fyrir ástinni og
höfundur þessarar styttu, jafnvel ekki sömu
tilfinningu fyrir dauðanum, ef til vill horf-
um við ekki einu sinni á verk hans á sama
hátt; cn frammi fyrir því virðist okktir áhrifa-
máttur myndhöggvara, sem var gleymdur f
fimm þúsund ár, jafnóháður hruni og fæð-
ingu nýrra heimsvelda og móðurástin.
Cézanne vissi, að stórverk sem virðast beygð
undir ytraborðið, eru það ekki að jafnmiklu
leyti og lítur út fyrir; hann vissi ekki, að
Vesturlönd mundu uppgötva safn, þar sem
freskmyndir Nara og uppstillingar Chardins,
stytta faraósins Djosers og málverk Cézannes
sjálfs túlka sama afl. Á hjálpfúst eða ógn-
andi andlit sögunnar varpar listin cndur-
skini eilffðar, sem virðist tilheyra henni
einni. Á öllum menningarskeiðum hefur hún
dregið fram úr kaos ytraborðsins Kkneskjur
mismunandi heimsmynda sem maðurinn
hefur samræmzt, eða af því sem kallað hefur
verið stærstu draumar hans; við þessi endur-
vöktu verk munu bætast öll þau verk þar
sem lislamaðurinn hefur eyðilagt á augljós-
an eða dulinn hátt innra samhengi ytra-
borðsins og sett annað i staðinn. Mynd-
höggvari Djosers hjó fyrir Egyptaland, mynd-
höggvarar Chartres fyrir kristnu kirkjuna;
okkar öld færir Vermeer, sem tileinkaði
snilldarverk sín hóp amatöra, er margir
hverjir litu á hann sem skæðan keppinaut
Pieter de Hoogh, fyrstu dyggu aðdáendur
sína. Piétá frá Avignon sem tekin hefur
verið inn á Louvre, eins og örlögin hafi fal-
ið helzta fyrirrennara Cézannes að undirbúa
komu hans þangað, er þar fulltrúi þess heims,
56
er mun etja gegn ósigrandi mætti tfmans
ósigrandi samstillingu.
Evrópubúar flykkjast í tugþúsunda tali á
sýningar mexikanskrar og etrúriskrar listar;
í hundruðum þúsunda á sýningar sem haldn-
ar eru á fjársjóðum Vínar og verkum Rem-
brandts; svipaður fjöldi Japana fer að skoða
verk Braques, milljónir Amcríkumanna mál-
verk Van Gogbs og Picassos. Pílagrimar list-
borga eru fleiri en þeir sem fóru til Rómar
yfir allt árið helga. Og þó þeir blandi list
saman við hamingju, fegurð og augnagaman
frammi fyrir líkneskjum Flórens og Feneyja,
gcra þeir það ekki í Chartres eða Louxor,
né frammi fyrir mcxikönskum og etrúrskum
styttum. Það er ekki í nafni hamingjunnar,
hinnar hefðbundnu fegurðar eða augnagam-
ans, að kvikmyndin gerir Van Gogh að hetju;
að minningarathafnir um dauða Rembrandts
fóru fram undir forsæti sfðustu konunga
Evrópu; að sýning á kirkjurúðum okkar var
opnuð af síðasta keisara Asíu; að sovétbú-
ar þyrpast á Ermitagehallarsafnið. Múgur
manns frá öllum löndum, varla meðvitandi
samfélags síns, virðist vænta þess af listinni,
að hún fylli f þeim óþekkt tóm.
Japanir fóru ekki í pílagrímsfarir til C.har-
Ires sem búddhatrúarmenn, né heldur hefðu
Sesshu eða Hokusaí farið þangað sem lista-
menn; f dag hakla þangað eftirmenn þeirra
— og við til Nara. Mennirnir höfðu ekki
þekkt annað en einskorðaða listheima eins
og trúarbrögð; okkar listheimur er Olymp-
usfjall, þar sem allir guðir, öll menningar-
skeið, beina máli sfnu til allra manna sem
skilja mál listarinnar (eins og vísindin til
allra sem skilja þeirra mál ...). Sérhver
menning þekkti sfna helgidóma; mannkynið
er í þann veginn að uppgötva sfna. Ekki sem
merkisstengur sögunnar, eins og 19. öldin
áleit það mundi gerast. Á sama hátt og
Poussin tekur ekki við af Tintoretto í augum
Cézannes, tekur Chartres ekki við af Angkor,
Barabúdúr, musterum Aztekanna, né konung-
ar Chartres af Kwannon Naraborgar, Fjaðra-
slöngunum eða Riddurum Ffdfasar. í fyrsta
skipti sameinast öll þessi verk í heimi, þar
sem skurðgoðin öðlast nýtt Kf — í heiini
þeirra mynda sem mannleg sköpunargáfa hef-
ur teflt gegn tfmanum, og fyrstur hefur bor-
ið tfmann ofurliði.
Emil H. Eyjólfsson þýddi.
DAGSKRÁ