Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 67

Ragnar Jóhannesson:
Sælutónn jarðlífsins í
Brekkukoti
Hugleiðingar um síðustu bók Laxness
Löngum hefur gustað um Ilalldór Kiljan
Laxness. Verk hans hafa flest verið með þeim
hætti, að sýnzt hefur sitt hverjum um þau, og
það svo mjög, að ekki hafa orðið harðari átök
um nokkurn annan höfund íslenzkan. Og það
er vert að gefa því gætur, að það eru fyrst
r,g frcmst landar hans, sem deilt hafa svona
hart um skáldverk hans. Aðrar þjóðir, og þá
einkuin Svíar, virðast hafa orðið fyrri til að
leiða skáldið hiklaust og óumdeilanlega til
öndvegis í bókmenntaheimi. Yfirburðir hans
hafa hlotið þar eindregnari og hispurslausari
viðurkenningu en í heimalandinu, þar sem
menn hafa frá öndverðu skipzt í tvær harla
andsnúnar fylkingar, með honum og móti. Svo
snarpur hefur þessi ágreiningur um H. K. L.
verið með Islendingum, að andstæðingar hafa
talið hann beinlínis varg í véum stjórnmála,
trúar og siðgæðis, og svo óalandi og óferjandi,
að bækur hans hafa bókstaflega verið bann-
færðar á mörgum heimilum. Oft hafa þeir, sem
hafa æst sig svona hatramlega upp gegn skáld-
inu, litla hugmynd um það, sem þeir voru
|)arna að dæma, hafa látið aðra ráða skoðun-
um sínum og dómum. Hins vegar hefur okk-
ur, sem verið höfum einlægir aðdáendur Kilj-
ans áratugum saman, hætt við að taka hverju
hans orði með skilyrðislausri hrifningu, — og
hefir hin harða andstaða gegn honum mjög
stuðlað að því. Þetta hvort tveggja: óbilgjörn
andúð annars vegar, allt að því hatur, og skil-
yrðislaus aðdáun, jafnvel dýrkun, hins vegar,
dagskrá
hefir hamlað mjög réttu og skynsamlegu mati
á H.K.L. hjá hans eigin þjóð, — bókmennta-
þjóðinni víðfrægu.
Þegar nánar er að gáð, er þetta þó ofur
skiljanlegt. Kiljan hefir aldrei kært sig um að
sitja á friðstóli og, að því er virðist stundum,
beinlínis boðið árásunum heim. Svo virðist
jafnvel stundum, að hann geri sér leik að því
að vekja hneykslun; svo hatrömm getur
ósvífni hans og baráttugleði sýnzt. Þó held ég,
að sjaldan eða aldrei sé það alvöruleysið og
stráksskapurinn einn, sem valda því, að hann
hneykslar samborgara sína. Til þess tekur
hann skáldskapar-köllun sína of alvarlega; hon-
um er svo mikið niðri fyrir, viljinn til að bylta
og byggja upp svo ákafur, að hann sést ekki
alltaf fyrir.
Varla hefir nokkur íslendingur, fyrr né síð-
ar, haft slíkan undirbúning og menntun til rit-
höfundarstarfs sem H.K.L. Hann er mestur
heimsborgari íslenzkra skálda. Þessi mikla og
alþjóðlega þekking gerði honum ungum fært
að líta á íslenzk kjör og menningu úr hæfilegri
fjarlægð. Hann ýtti svo hressilega, og stund-
um harkalega við þjóð sinni, að hún vaknaði
oft við vondan draum: Hver var þessi mað-
ur, sem talaði eins og sá, sem valdið hafði, í
stjórnmálum, í trúmálum, í listum, í siðferði-
efnum, já, yfirleitt um alla skapaða hlutif
Hann eirði engu til þess að rífa þjóð sína upp
úr doðanum og kotungshættinum, hlífðist ekki
við að ráðast á ýmislegt, sem hún taldi sér
65