Sveitarstjórnarmál - 01.02.1976, Blaðsíða 26

umgjörð og beina byggðaaðgerðum þannig í
öruggan farveg.
Fram til þessa hefur stefnan, sem áætlana-
gerðin grundvallast á, annað hvort legið í lausu
lofti eða hún hefur verið mörkuð um leið og
áætlanir eru samdar. Hvorugt er gott.
Aðgerðir til áhrifa á byggðaþróun, sem lreitt
hefur verið af hálfu stjórnvalda, er fyrst og fremst
það, sem stundum er kallað fyrirgreiðslupólitík.
Fyrirgreiðslan er nær undantekningarlaust í formi
fjárveitinga eða lánsútvegnnar. Fjölmargt hefur
vel verið gert og margt áunnizt fyrir landsbyggð-
ina með þessum aðgerðum. Skal það á engan
hátt lastað. Hins vegar tel ég, að byggðastefna,
sem einungis felur í sér fjármagnsaðgerðir, sé
ófullnægjandi og óviðunandi sem tilraun til
lausnar eða áhrifa á byggðaþróunina. Því eru tak-
mörk sett, hversu miklum fjármunum ríkið geti
varið til byggðamála og til jöfnunar aðstöðumun-
ar byggða. Ennfremur skal það haft f huga, að
stórfelldar efnahagsaðgerðir í byggðamálum geta
hæglega leitt til minni hagvaxtar og efnahags-
legra framfara þjóðarinnar í heild en kynni að
hafa orðið án slíkra aðgerða.
Því tel ég, að meira þurfi að koma til en
einungis fjármagnsaðgerðir, ef marka á árang-
ursríka stefnu í byggðamálum. Raunltæf byggða-
stefna þarf að fela í sér kerfisbreytingu á skipu-
lagsuppbyggingu sveitarfélaga. Að öðrum kosti
verður byggðastefnan í framkvæmd mjög kostn-
aðarsöm fyrir þjóðina og það, sem verra er, ber
ekki tilsettan árangur.
Hér á eftir verður einungis bent á eitt mark-
mið raunhæfrar byggðastefnu, en það er endur-
skoðun á skipulagsuppbyggingu sveitarfélaga.
Áður en ég ræði þetta frekar, er ætlunin að bregða
sér út fyrir landsteinana.
Byggðastefna Norðmanna
Við íslendingar höfum jafnan sótt okkur nokk-
urn fróðleik til frænda vorra á Norðurlöndum.
Ekki er fráleitt að gera svo í byggðamálum einn-
ig. Ég vil, að það komi skýrt fram, að hvers kon-
ar eftiröpun eftir Svíum og Norðmönnum er á
engan hátt æskileg. Hins vegar verður að segjast,
að báðir þessir aðilar hafa mikla reynslu í byggða-
málum, og reynslu ber að virða engu síður en
fræðimennsku.
Byggðamál Svía og Norðmanna eru valin til at-
hugunar og urnræðu fyrst og fremst vegna þess,
að vandamál íslands í byggðamálum svipar einna
helzt til vandamála þessara tveggja Norðurlanda.
Fólksflótti er úr dreifbýli til þéttbýlis, hlutfalls-
leg fækkun mannafla starfandi í framleiðslu-
greinum, samgönguerfiðleikar, sem rekja má
að nokkru til landfræðilegra aðstæðna, ófull-
kornin einka- og opinber þjónusta við dreifbýli,
svo að nokkrar samlíkingar sén gerðar.
Byggðastefna Norðmanna á sér alllangan að-
draganda. Kveikja almennrar byggðastefnu Nor-
egs er talin vera Norður-Noregsáætlunin frá 1952.
Markmið Norðmanna í byggðamálum hafa af
eðlilegum ástæðum tekið breytingum í tímans rás.
Stefnubreyting fylgir oft og einatt í kjölfar
nýrra valdhafa, breyttra aðstæðna og aukinnar
þekkingar.
Ég tel, að hinar raunverulegu aðgerðir Norð-
manna í byggðamálum einkennist af eftirfar-
andi þremur þáttum:
1. Skipulagsbundin búsetuuppbygging. Lögð er
áherzla á mikilvægi skipulagsuppbyggingar
sveitarfélaga, fylkja og annarra framkvæmda-
og stjórnunareininga. Lögð er áherzla á sam-
runa og samvinnu þéttbýlis og nærliggjandi
dreifbýlis. Talið er, að þetta tvennt eigi eðli-
lega að þróast sem ein heild. Einnig hef-
ur verið lögð áherzla á byggðakjarnaeflingu,
þótt um það mál séu uppi háværar deilur.
Búsetu- og þjónustukjarnar hafa þrátt fyrir
allt verið valdir út frá stærðar-, þjónustu- og
hagkvæmnisforsendu.
2. Opinber afskipti af atvinnulífi og atvinnu-
uppbyggingu þeirra svæða, þar sem atvinnu-
leysi er eða fyrirsjáanlegir erfiðleikar verða.
Bæði er gripið til grundvallarbreytinga á at-
vinnulífi viðkomandi svæðis, t.d. frá frum-
framleiðslu til iðnaðar og þjónustu, eða eldri
rótgrónar atvinnugreinar eru efldar. Það
SVEITARSTJÓRNARMÁL