Sveitarstjórnarmál - 01.02.1976, Blaðsíða 28

tel markverðast, og það, sem við íslendingar
þyrftum að kanna gaumgæíilega, er, hversu mik-
ið er lagt upp úr þætti sveitarfélaganna í byggða-
þróun.
Endurskoðun uppbyggingar
sveitarfélaga
Það er álitamál, livort sveitarfélögin hér á
landi leika verulegt hlutverk til örvunar upp-
byggingar einstakra staða. Ég tel, að alltof lítið sé
gert úr þætti sveitarfélaga, þegar rætt er um
byggðastefnu og byggðaþróun. 1 stað þess er
eingöngu horft til ríkisins og þaðan vænzt lausna
allra vandamála. Ennfremur er ég þeirrar skoð-
unar, að sveitarfélögin hér á landi geti verið
mun virkari en þau eru í dag, en forsenda þess,
að slíkt geti urðið, er, að sveitarfélögin sameinist
og þar af leiðandi eflist bæði út og inn á við.
Með sameiningu á ég við, að um fullkominn fjár-
hags- og félagslegan samruna tveggja eða fleiri
sveitarfélaga verði að ræða.
Hér á eftir ætla ég að færa nokkur rök að
þvi, hvers vegna ég tel sameiningu sveitarfélaga
nauðsynlega og jafnframt vera einn lið raun-
hæfrar byggðastefnu fyrir landið.
Uppruni hreppa er forn og hér er ekki vett-
vangur til að rekja þá sögu. Ríkjandi sveitarfé-
lagafyrirkomulag er í kringum aldar gamalt.
Stærð sveitarfélaga og hlutverk ákvarðaðist í þá
tíð við aðrar forsendur en gilda í dag. Landfræði-
leg mörk sveitarfélaga ákvörðuðust af fljótum,
fjörðum og fjöllum og hlutverk þeirra var valið
svo, að það hentaði og jjjónaði íbúurn sveitarfé-
lagsins sem bezt. Breytingar hafa vissulega orðið
á lilutverki og starfsemi sveitarfélaganna. Hins
vegar hafa mörk sveitarfélaganna lítið raskazt,
þrátt fyrir stórfelldar þjóðfélagsbreytingar. Næg-
ir hér að nefna breytingar á búsetu og atvinnu-
háttum jjjóðarinnar.
Til dæmis má nefna, að í dag eru u.Jj.Ij. 40
sveitarfélög, jrar sem íbúatalan er lægri en 100.
Ef miðað væri við íbúatöluna 200, jrá eru um
110-120 sveitarfélög, sem ekki ná Jjeirn íbúafjölda.
Hvergi er í lögum almenn og glögg skilgrein-
ing á hlutverki hins opinbera, ríkis og sveitar-
félaga, en það er almennt talið vera að fullnægja
samjrörfum jjegnanna. Það er á rnati valdhafa,
hverjar eru samþarfirnar og liverjar þeirra hið
opinbera skuli uppfylla. Algengt er, að sum
verkefni annist ríkið eitt, önnur verkefni annast
sveitarfélögin og allmörg verkefni annast ríki
og sveitarfélög sameiginlega. Til Jress að standa
undir verkefnnm sínum liafa sveitarfélögin fasta
tekjustofna, sem fyrir árið 1973 voru eins og sjá
má á yfirliti I hér á eftir:
Yfirlit I
Yfirlit yfir stærstu tekjuliði allra sveitarfélaga
fyrir árið 1973. (Samkvæmt skýrslu félagsmála-
ráðuneytis um álagningu fasteignaskatts, aðstöðu-
gjalda og útsvara):
Upphæð, millj. kr.
Ú tsvör 3092
Fasteignaskattur 847
Aðstöðugjald 557
Jöfnunarsjóður sveitarfélaga ca. 800-850
Aðrar rekstrartekjur ?
Sanrtals ca. 5300
Yíirlit II
Skatttekjur hins opinbera sem hlutfall af vergri
(brúttó) Jjjóðaríramleiðslu á markaðsverði 1967-
73:
Ríki
Ár (þ. m. t. almanna- Sveitarfélög Samtals
tryggingar)
% % %
1967 24,4 7,6 32,0
1968 26,9 5,7 32,6
1969 22,4 7,0 29,4
1970 23,5 6,5 30,0
1971 24,7 7,1 31,8
1972 26,7 6,4 33,1
1973 26,4 6,0 32,4
Heimild: Franrkvæmdastofnun ríkisins, Hagrann-
sóknadeild
SVEITARSTJÓRNARMÁL