Sveitarstjórnarmál - 01.08.1976, Blaðsíða 16
Þrjár leiðir í húsavernd
Á ráðstefnunni var gerður glöggur greinarmunur á
þeim leiðum, sem til greina koma við verndun húsa:
I fyrsta lagi friðun, sem staðfest er af ráðherra og
þinglýst sem kvöð á hlutaðeigandi húseign, sem þá
má ekki breyta og ekki flytja úr stað nc rífa nema
með leyfi stjórnvalda.
I öðru lagi varðveizla eða húsavemd, sem byggist
á sameiginlegum vilja yfirvalda og eigenda að halda
húsi vel við í upprunalegu horfi samhliða eðlilegri
nýtingu. Slík húsavernd ryður sér til rúms erlendis og
með nánu samstarfi liúsráðenda og yfirvalda mætti
glæða gömul hús lífi og gefa þeim verðugt hlutverk
í samtíð og framtíð. Slík samvinna var talin bezta
leiðin til árangurs í þeirri viðleitni að gefa fortíðinni
framtíð svo vitnað sé til kjörorða húsfriðunarárs Evr-
ópuráðsins.
I þriðja lagi var rætt um friðun með þeim hætti
að flylja hús af fyrri stað i safn eins og gert hefur ver-
ið í nokkrum mæli í Reykjavík með flutningi liúsa í
Árbæjarsafn. Slík húsasöfnun var talin hafa takmarkað
gildi og aðeins eiga við í vissum tilvikum, þegar um
væri að ræða sérstæð hús, sem ekki hefðu notagildi á
upprunalegum stað eða ættu að geymast sem sýnishorn
um gamlan húsbúnað almenningi til upplýsingar og
fróðleiks.
Ennfremur var talið nauðsynlegt að taka tillit til
eldri byggðar, þegar unnið er að skipulagi, Jrar sem
byggð er fyrir.
Húsafriðun í höfuðborginni
Á ráðstefnunni var sérstaklega gerð grein fyrir varð-
veizlugildi gamalla húsa í Reykjavík. Skýrt var frá
könnun, sem gerð var í höfuðborginni á árunum
1968—1970 og helztu niðurstöðum hennar. Könnun
þessi fól í sér rannsókn á aldri húsa og ástandi, ásamt
tillögugerð um varðveizlu. Fram kom, að liöfundar
þessarar könnunar töldu sig bundna af þeim ramma,
sem aðalskipulag Reykjavíkur 1962—1983 setti. M. a.
að Jjví er varðaði samgöngukerfi við miðbæinn, þar á
meðal í og við Grjótaþorpið. í könnun Jiessari voru
sérstök svæði afmörkuð til friðunar og að lokum látið
í té rökstutt mat á varðveizlugildi einstakra gatna og
húsa. Alls var lagt til, að um 150 hús yrðu varðveitt á
staðnum, 17 flutt í Árbæ, en um 100 hús rannsökuð
nánar. f framhaldi Jressarar könnunar hefur húsafrið-
unarnefnd friðlýst sex liús í Reykjavík: Alþingisliúsið,
166 Dómkirkjuna, stjórnarráðshúsið, Menntaskólann,
SVEITARSTJÓRNARMÁL
Iþöku og Landsbókasafnið, en frestað hefur verið að
taka ákvörðun um önnur hús og svæði, svo sem norður-
enda Tjarnarinnar, hegningarliúsið við Skólavörðu-
stíg og Bernhöftstorfuna. Aðrir Jiættir könnunarinnar
eru til meðferðar hjá skipulagsnefnd og byggingar-
nefnd til frekari úrvinnslu og ákvörðunartöku. Sam-
hliða Jjeirri vinnu, sem nú er hafin við endurskoðun að-
alskipulags Reykjavíkur var á ráðstefnunni talið eðli-
legt, að endurskoðað verði mat á varðveizlugildi ein-
stakra húsa og bæjarhverfa, og jjað samhæft almennri
endurskoðun aðalskipulagsins.
Merkur áfangi í húsafriðun
Stofnun húsafriðunarsjóðs snemma á [jessu ári var
talinn merkur áfangi og verðugt spor í tilefni húsa-
friðunarársins. Viðgerð og varðveizla gamalla húsa er
mjög kostnaðarsöm og lítt viðráðanleg húseigendum
og einstökum sveitarfélögum. Stuðningur hins opin-
bera væri Jjví æskilegur, til dæmis með niðurfellingu
fasteignaskatts lil sveitarfélags, sé vernduðu húsi vel
við haldið. Talið var æskilegt, að stofnaður yrði nýr
lánaflokkur í húsnæðislánakerfinu til endurbóta á
húsnæði, sem talið er liafa varðveizlugildi. Talið var
rétt að auka valdsvið húsafriðunarnefndar, sem starf-
ar samkvæmt Jjjóðminjalögunum frá 1969, og að auka
starfsfé liennar. Þá kom fram, að friðun verði ekki að-
eins bundin við einstök tiltekin hús, heldur ged einnig
náð til liúsaraða eða bæjarhverfa, svo varðveita megi
andblæ hinnar varðveittu byggðar í heild. Fram kom
sú skoðun, að gera Jjyrfti þjóðminjalögin frá 1969 víð-
tækari, láta Jjau ná til fleiri fornminja, sem ástæða
væri til að friðlýsa, og að lögbjóða Jjurfi nákvæma
skráningu allra slíkra minja. Lagt var til, að stofnuð
yrðu i hverjum landshluta embætti byggðaminjavarða,
sem önnuðust eftirlit með menningarminjum, hver í
sínum landshluta, en mestu varðaði Jjó, að hinn al-
menni borgari í landinu léti mál þetta meira til sín
taka heldur en verið hefur svo að viðhalda megi sem
bezt þessum Jjætti íslenzkrar menningarsögu.
Þótt friðun mannvirkja eins og náttúrufriðun eigi
sér ekki langa sögu hér á landi, eru Jjetta málefni,
sem nú fara sigurför um allan heim. Verndun um-
hverfisins er einhver háværasta krafa okkar tíma.
Kjörorð húsafriðunarráðstefnunnar á íslandi 1975 voru
fólgin í ljóðlínum Einars Benediktssonar:
„Það fagra, sem var, skal ei lastað og lýtt,
en lyft upp í framför, hafið og prýtt.
Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja,
án fræðslu Jjess liðna sést ei, hvað er nýtt.“