Sveitarstjórnarmál - 01.10.1976, Side 19

EINAR EYÞÓRSSON:
SVEITARFÉLÖG
Á ÍSLANDI —
FRAMTÍÐARHLUTVERK
Þegar spurt er um framtíðarhlutverk sveitarfé-
laga, vakna um leið spurningar um framtíð íslenzks
þjóðfélags. Hvort línurit hægvaxtar og veltu muni
halda stefnunni uppávið, eða hvort efnahagskerfi
Vesturlanda, og þar með okkar sé á heljarþröm.
Hvað ísland snertir veltur allt á fiskistofnum, —
hvort rányrkja heldur áfram eða létt verður á sókn svo há-
marksnýting fáist. Fyrri kosturinn, verði hann tekinn,
leiðir af sér annað, — hnignun landsbyggðarþorp-
anna, og stórminnkaða möguleika á uppbyggingu
innlends fullvinnsluiðnaðar. Traustið yrði þá sett á
vatnsorkuna, — sem yrði nýtt fyrir stórar einingar
orkufreks iðnaðar í eigu erlendra auðhringa. Þétt-
býlisþróun myndi magnast, þar til megnið af lands-
byggðarþjóðinni hefði safnazt saman á dálítið svæði
umhverfis verksmiðjurnar í samfélag af Breiðholts-
gerð.
Fari svo, mun hlutverk sveitarfélaganna gjör-
breytast frá því, sem nú er. I þessari ritgerð hef ég
kosið að ganga útfrá seinni kostinum.
Hlutverk sveitarfélaga
„Það er hlutverk ríkis og sveitarfélaga að anna
eftirspurn eftir þeim gæðum, sem ekki verður með
góðu móti skipt upp né með þau verzlað við einstaka
kaupendur á venjulegum markaði.“‘)
1) Tilvitnun í Handbók sveitarsfjórna númer 13, „Bú-
skapur sveitarfélaganna 1950—1975“ eftir Jón Sigurðs-
son, forstöðumann Þjóðhagsstofnunar. (bls. 6).
Þau gæði, sem falla undir þessa skilgreiningu, eru
margvísleg, og skipting þeirra milli ríkis og sveitar-
félaga hefur lengi verið ágreiningsefni. Hin almenna
skilgreining á verkaskiptingu opinberra aðila er þó
sú, að ríkið hafi umsjón með þeim málum, sem varða
þjóðina í heild, en sveitarfélögin sjái um þá mála-
flokka, sem staðbundnir eru.
En hvernig er þessari verkaskiptingu háttað í
reynd? Vegna smæðar íslenzka þjóðfélagsins og lýð-
ræðisfyrirkomulags sveitarstjórna mætti ætla, að fs-
lendingar byggju við eitt fullkomnasta lýðræðis-
fyrirkomulag, sem þekkist í heiminum. Virk þátt-
taka almennings í ákvarðanatöku og ráðstöfun
almannafjár ætti hvergi að vera meiri en hér, þar
með ætti félagsleg ábyrgð og þroski einstaklinganna
að vera til mikillar fyrirmyndar.
En svona er þessu þó ekki farið. Hvað veldur? Hér
er komið að þeim hlut, er nefnist verkaskipting ríkis
og sveitarfélaga.
Verkaskipting ríkis og sveitarfélaga
Þrátt fyrir fólksfæð, hefur okkur tekizt að koma
okkur upp stétt skriffinna og ríkisbákni, sem vel
myndi sóma sér austan járntjalds. Sveitarfélögin
hafa stöðugt verið að tapa sjálfsforræði sínu í hendur
ríkisstofnana, og nú eru þau í tölu ómaganna, sem á
hverju ári fara í betlileiðangur til fjárveitinganefnd-
ar Alþingis.
Ástæðan er sú, að tekjustofnar sveitarfélaga hafa
að meira eða minna leyti verið settir undir föðurlega
SVEITARSTJÖRNARMÁL