Sveitarstjórnarmál - 01.10.1976, Side 20

218
forsjá ríkisvaldsins, sem getur aukið þá eða minnkað
að vild sinni. Þannig hefur álagning útsvara frá ár-
inu 1962 verið bundin föstum útsvarsstiga, sem á-
kveðinn er með lögum. En hluti útsvars af tekjum
sveitarfélaga var árið 1974 56,1 %2). Á sama ári var
hlutdeild jöfnunarsjóðs sveitarfélaga, sem mynd-
aður er af hlutdeild í söluskatti, aðflutningsgjöldum
og landsútsvari rikisfyrirtækja 17,9% af tekjum
sveitarfélaganna3'. Aðrir tekjustofnar; aðstöðugjald
og fasteignaskattar voru 26%4), en þeir eru einnig að
mestu fastbundnir með lögum, hvað álagningu
snertir. Þetta fyrirkomulag hefur tekið af sveitarfé-
lögunum allt svigrúm til sjálfstæðrar tekjuöflunar,
enda sjást þess skýr merki i hlutdeild þeirra að
skatttekjum hins opinbera, sem hefur lækkað úr
30,3% í 23% á timabilinu 1950—19735>.
Bendir margt til þess, að ríkisvaldið hafi það að
stefnu að gera sveitarfélögin algerlega greiðsluþrota.
Nægir þar að nefna lög nr. 94 frá 31. des. 1975, sem
velta verulegum útgjaldaliðum, svo sem viðhaldi
skóla, rekstri dagheimila, stofnkostnaði elliheimila
og rekstrar- og stofnkostnaði almenningsbókasafna
yfir á sveitarfélög. En tekjustofn sá, sem þessu á að
mæta, aukið framlag Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga, er
skorinn svo við nögl, að ætla má, að hann mæti
aðeins u. þ. b. þriðjungi útgjaldaaukningarinnar.
(Hvað ísafjarðarbæ snertir, vex hlutfall sjóðsins í
tekjum bæjarfélagsins um 2,4% frá fyrra ári, en fer
bó ekki upp fyrir meðaltal síðustu 5 ára — 12,2%6).
Ríkið hefur sem sagt tekið að sér þann starfa að
fyrirbyggja alla sóun og óábyrga meðferð fjármuna á
vettvangi sveitarfélaganna, — á meðan ríkisvaldið
sjálft heldur áfram að sóa fé langt um efni fram og
nýtir til þess hækkun yfirdráttarskuldar við Seðla-
bankann, útgáfu verðtryggðra ríkisskuldabréfa og
endalausar erlendar lántökur, sem nú eru komnar á
það stig, að farið er að taka lán til að borga af eldri
lánum.
Það, sem kannske er furðulegast við þetta kerfi, er
það, að þróunin til miðstjórnarvalds og ósjálfstæðis
2) Búskapur sveitarfélaganna, tafla 4.
3) Sama heimild.
4) Sama heimild.
5) Sama heimild, tafla 1.
6) Fjárhagsáætlun fsafjarðar fyrir árið 1976.
sveitarfélaga virðist á einhvern dularfullan hátt hafa
átt sér stað í óþökk þeirra, sem landinu stjórna. Allir
stjórnmálaflokkar hafa lýst sig andvíga henni, og
mest þó stærsti stjórnmálaflokkurinn, sem hefur
verið forystuflokkur í ríkisstjórn lengst af þeim tíma,
sem hér um ræðir.
Reyndar hníga flest rök að því, að sveitarfélögun-
um beri að fela aukna fjármuni og ábyrgð. Það er á
allan hátt eðlilegra, að sveitarstjórn, sem þekkir
þarfir síns sveitarfélags og vilja íbúanna, hafi
ákvörðunarvald og umsjón með framkvæmdum,
sem þetta sveitarfélag varða, fremur en fjarlægt
ríkisbákn. Sveitarfélögin eru auk þess líklegri til að
sníða sér stakk eftir vexti og nýta vel það fjármagn,
sem þau hafa yfir að ráða en ríkið, sem hefur marg-
sýnt getuleysi sitt í þeim efnum. Framkvæmdir á
borð við hafnarmál, sem nú eru í umsjá einnar
ríkisstofnunar, Hafnamálastofnunar ríkisins, sem
ekki hefur reynzt hafa neina getu til að standa undir
verkefnum sínum7), væru mun betur komnar í
höndum sveitarfélaganna sjálfra, sem gætu orðið
óháð stofnuninni með því að bjóða út tæknilega
vinnu eða koma sér upp sameiginlegri tækniþjón-
ustu á fjórðungsgrundvelli. Og sama má raunar
segja um flest önnur verkefni, sem snerta einstök
byggðarlög. Opinberar stofnanir geta haft útibú í
hverju fylki8), en ef fylkjaskiptingin á að verða
landsbyggðinni til hagsbóta, verður að búa svo um
hnútana, að fylkin verði virkur og sjálfstæður
valdaaðili í beinum tengslum við fólkið, en ekki
valdalaus framlenging skriffinnskubákns höfuð-
borgarinnar.
Landsbyggðarmál
í því þjóðfélagi, sem á íslandi hefur verið að þróast
síðustu 50 árin, hefur fjármagn og vald leitað á einn
blett á suðvesturhorni landsins. Þar eru staðsettar
allar opinberar stofnanir og allar helztu greinar
þjónustu. Úti um landið er aftur á móti nær ein-
göngu stunduð frumframleiðsla, landsbyggðar-
þjóðin samanstendur mestmegnis af bændum og
búaliði í sveitum og sjómönnum og fiskvinnslufólki í
7) Sbr. ályktanir fjórðungsþings Vestfirðinga 1974.
8) Sbr. tillögur stofnananefndar.
SVEITARSTJÖRNARMÁI.