Sveitarstjórnarmál - 01.10.1976, Blaðsíða 21

sjávarplássum. Þessar stéttir skapa meirihlutann af
útflutningsverðmætum landsmanna, en arðinn af
starfi þeirra hefur höfuðborgin tilhneigingu til að
draga til sín, svo hann bætir ekki lífsskilyrði þeirra,
sem skapa hann.
Þannig hafa margir þeirra útgerðarstaða, sem
hvað mest leggja í þjóðarbúið, verið í algerri niður-
níðslu, hvað snertir húsnæði og félagslega þjónustu.
Með tilkomu skuttogara kom nokkur fjörkippur í
þessa staði, en húsnæðisleysi, léleg heilbrigðisþjón-
usta, einhæft atvinnulíf og skortur á menntunar-
möguleikum hafa komið í veg fyrir frekari upp-
byggingu þeirra. Sveitarfélögin hafa ekkert bolmagn
til að byggja upp ofangreinda þætti, takmarkaðar
tekjur þeirra hafa farið í að bæta hafnaraðstöðu fyrir
nýju togarana og stuðla að viðgangi þessara at-
vinnutækja á annan hátt, (t. d. með malbikun
kringum frystihús) auk fastra útgjalda, sem mörg
hver hvíla þyngra á þessum stöðum en á bæjum á
borð við Hafnarfjörð eða Garðabæ, t. d. útgjöld
vegna eigin rafveitna, elliheimila og sjúkrahúsa, svo
eitthvað sé nefnt. Þótt útgerðin sé víða blómleg,
skilar hún litlu sem engu í sjóði sveitarfélaganna með
núverandi skattafyrirkomulagi.
I baráttunni gegn syfjulegu ríkisbákni rússneska
sarsins var kjörorðið: „allt vald í hendur ráðanna“.
Nú ættu íslenzkir sveitarstjórnarmenn að taka upp
sama kjörorð eða „allt vald í hendur sveitarstjórna“.
Samvinna sveitarfélaga
Raunar er ljóst, að sveitarfélög á íslandi eru mis-
jafnlega við því búin að taka á sig aukin verkefni.
Sumir dreifbýlishreppanna eru svo fámennir, að
þeim er tvímælalaust hagur í að sameinast. Treglega
hefur þó gengið að koma á sameiningu sveitarfélaga
hér á landi, þrátt fyrir talsverða viðleitni. Nefndin,
sem vann að athugun þessa máls fyrir u. þ. b. áratug,
fékk daufar undirtektir hjá sveitarstjórnarmönnum,
en tillögur hennar miðuðust við að fækka sveitarfé-
lögum úr 227 í 66.
Þótt of fjölmenn sveitarfélög séu óæskileg, þar sem
þau draga úr áhrifum hvers einstaklings, þá eru of
fámenn sveitarfélög jafnóæskileg, því þau valda oft
ekki verkefnum sínum vegna smæðarinnar.
Annað mál er það, að sveitarfélög geta haft og
hafa margvíslega samvinnu sín í milli, án þess að um
sameiningu sé að ræða. Mörg sveitarfélög hafa t. d.
sameinazt um byggingu og rekstur skóla og heilsu-
gæzlustöðva, og möguleikarnir eru margir, t. d.
sameinuðust sveitahrepparnir í Flóa um vatnsveitu
árið 1975, og einnig mætti nefna samvinnu ýmissa
landsbyggðarkauptúna um varanlega gatnagerð.
Landshlutasamtök sveitarfélaganna eru helzti
vettvangur slíkrar samvinnu. Yfirlýst markmið
þeirra er að vinna að hagsmunamálum sveitarfélag-
anna í umdæmum þeirra, einkum í atvinnu-, efna-
hags-, skipulags-, samgöngu-, heilbrigðis- og félags-
málum. Slík samtök eru nú 6 að tölu og takmarkast
af kjördæmaskiptingu, nema á Norðurlandi.
Enn sem komið er, hafa landshlutasamtökunum
þó ekki verið falin nein meiriháttar verkefni, en í
framtíðinni gætu þau orðið stór liður í dreifingu
valdsins. Rætt hefur verið um að breyta þeim í nýtt
millistig í stjórnkerfinu „fylki“, sem taki á sig mörg
af verkefnum ríkisvaldsins. Fylkin myndu með þessu
fyrirkomulagi annast sameiginleg mál ríkis og
sveitarfélaga og sjá landsbyggðinni fyrir opinberri
þjónustu, sem nú þarf að sækja til Reykjavíkur.
Fyrir u. þ. b. 4 árum ákvað Alþingi að koma
fiskiplássunum til aðstoðar vegna húsnæðisleysis og
vegna þess, hve húsnæði, sem fyrir var, var víða
gamalt og lélegt. Sett voru lög um byggingu leigu-
íbúða á vegum ríkis og sveitarfélaga, sem ríkið á að
fjármagna að 80 hundraðshlutum. Það er skemmst
frá að segja, að þessar íbúðir eru enn að villast í
frumskógi opinberrar skriffinnsku, og óvíst, hvenær
sú villa tekur enda.
I heilbrigðismálum landsbyggðarinnar ríkir víða
neyðarástand, en læknar eru tregir til að starfa úti á
landi, meðan þeir eiga völ á störfum í þægilegra
umhverfi, þ. e. á höfuðborgarsvæðinu. Þessu verður
ekki breytt, nema með því að bæta starfsaðstöðu
læknanna á landsbyggðinni.
Nú eiga flestir unglingar kost á að ljúka skyldu-
námi heima í héraði, en framhaldsnám hefur til
skamms tíma þurft að sækja til Reykjavíkur eða þá
Akureyrar. Nú er þess þó væntanlega skammt að
bíða, að menntaskólar verði starfandi í öllum lands-
fjórðungum, en mikið vantar á, að verk- og tækni-
menntun hafi hlotið sama sess, enda eiga litlir iðn- 219
SVEITARSTJÓRNARMÁL