Sveitarstjórnarmál - 01.10.1976, Blaðsíða 22

skólar erfitt með að halda uppi fullri kennslu í
mörgum greinum. Það sama má raunar einnig segja
um minni menntaskólana. Bezta framtíðarlausnin í
þessu máli felst þess vegna í sameiginlegum fram-
haldsskóla, fjölbrautaskóla, í hverjum landsfjórðungi
(hverju fylki) en slíkir skólar geta boðið uppá mun
fjölbreyttari námsleiðir en sérskólar. Það, sem hér
stendur í vegi, er löggjöfin um kostnaðarþátttöku
sveitarfélaganna í slíkum skólum, sem gerir sveitar-
félaginu að greiða 40% stofnkostnaðar þeirra, og 50%
rekstrarkostnaðar, en þetta háa hlutfall kemur í veg
fyrir, að nokkurt sveitarfélag utan Reykjavíkur og
nágrennis sjái sér fært að ráðast í starfrækslu fjöl-
brautaskóla með núverandi tekjustofnum.
Fólksflóttinn af landsbyggðinni síðustu áratugi á
að stórum hluta rót sína að rekja til alltof einhæfs
atvinnulífs. Fiskvinnslan veitir takmarkaða at-
vinnumöguleika, t. d. fyrir fólk, sem komið er yfir
miðjan aldur. Auk þess veldur einhæfnin því, að
fiskveiðiþorpin eru óskaplega viðkvæm fyrir sveifl-
um á fiskmarkaði eða í aflamagni, og má búast við,
að þau verði illa úti á næstu árum vegna ofveiði. Því
er lifsnauðsyn að byggja upp við hliðina á fiskiðn-
aðinum sem fjölbreyttastan smáiðnað, m. a. til full-
vinnslu landbúnaðar- og fiskafurða. Slíkur iðnaður
þarf að njóta betri kjara á fjárfestingarlánum og
ódýrrar raforku. Það er í meira lagi öfugsnúið, ef
útlendingar eiga að njóta þess að kaupa raforku ís-
lenzkra fallvatna á margfalt lægra verði en okkar
eigin iðnaður.
Það hefur sýnt sig varðandi atvinnurekstur á
landsbyggðinni, að það er nauðsynlegt, að fyrirtæk-
in séu bundin einhvers konar átthagafjötrum, þ. e.
almenningur verður að eiga hlutdeild í rekstri þeirra
og stjórn. Að öðrum kosti getur eigandinn stungið af,
þegar honum hentar og tekið fyrirtækið með sér.
Þess vegna verða sveitarfélögin, samvinnufélög eða
almenningshlutafélög að eiga hlutdeild í fyrirtækj-
unum, — þá gjarnan í félagi við einstaklinga.
Heimur á helvegi
I upphafi þessarar ritgerðar var varpað fram
spurningunni, hvort þjóðfélag hagvaxtar og síauk-
220 innar neyzlu eigi framtíð fyrir sér. Vísindamenn
þeir, sem reynt hafa að meta framtíðarmöguleika
mannkyns, eru sammála um, að svo sé ekki. Mengun
og þurrð á hráefnum og orku mun innan tiltölulega
skamms tíma binda enda á viðgang hins vestræna
efnahagskerfis.
í bókinni „Heimur á helvegi“, sem kom út hjá
Almenna bókafélaginu árið 1967, er gerð grein fyrir
þessum vanda og tillögur settar fram um, hvernig
við honum skuli brugðizt. Höfundar bókarinnar
telja að umskapa verði þjóðfélagið með sparsemi og
gjörnýtingu fyrir augum, halda mengun í lágmarki,
og síðast en ekki sízt að taka upp mannlegra gildis-
mat en græðgisæði það, sem stjórnar nú athöfnum
okkar flestra. Hið nýja þjóðfélag, sem þeir nefna
„jafnvægisþjóðfélagið“, vilja þeir byggja upp úr
smáum, tiltölulega sjálfstæðum og sjálfum sér nóg-
um einingum eða sveitarfélögum. Þessar einingar
eiga að innihalda u. þ. b. 500 íbúa hver og skapa
eigin atvinnurekstur í smáum stíl í stað þeirra risa-
fyrirtækja, sem nú tröllríða öllum atvinnurekstri í
heiminum. Opinberum stofnunum beri að dreifa og
leggja kapp á, að almenningur taki þátt í stjórnar-
athöfnum, er varða málefni sveitarfélaganna, svo
hann öðlist sem mesta samfélagsvitund og skilning á
gildi jafnvægisþjóðfélagsins.
Framtíðarverkefnín
Ég tel engan vafa leika á því, að framtíðarspár
áðurnefndra vísindamanna eiga við rök að styðjast í
höfuðatriðum, og að valddreifingarleiðin er mann-
úðlegri og vænlegri til raunverulegs árangurs en leið
fjarlægs miðstjórnarvalds. Tíminn, sem vísinda-
mennirnir telja, að við höfum til að breyta þjóðfé-
lagsgerðinni til samræmis við aðsteðjandi vanda, er
stuttur: 20—30 ár. Því er ekki til setu boðið. Ég tel,
að þessi sjónarmið jafnvægisþjóðfélagsins sam-
ræmist í aðalatriðum íslenzkri byggðastefnu. Það
eru því framtíðarhagsmunir fslendinga að umskapa
þjóðfélagið með þetta tvennt í huga.
Með skipulegum vinnubrögðum og samvinnu
sem flestra aðila má þetta takast, en verkefnin, sem
leggja verður mesta áherzlu á í næstu framtíð, eru í
stuttu máli þessi:
sveitarstjórnarmAl