Sveitarstjórnarmál - 01.03.1999, Blaðsíða 53

FJÁRMÁL
opinbera, bæði ríkis og sveitarfé-
laga. Um leið og boðum, bönnum
og beinunr afskiptum stjómvalda af
einstökum fyrirtækjum eða atvinnu-
greinum fækkar verða fjármál hins
opinbera eitt helsta efnahagsstjóm-
tækið. Þetta skýrist af stærð og vægi
hins opinbera, en einnig sérstöðu
þess m.a. hvað varðar möguleikann
til skattheimtu, skuldsetningar og að
skipa málum með lagaboði.
Eins og nú horfir í efnahagsmál-
um bendir flest til þess að megin-
verkefni hagstjórnar hér á landi á
næstu ámm verði að leita leiða til að
auka þjóðhagslegan sparnað og
draga úr viðskiptahalla gagnvart út-
löndum. Enginn vafi er á að ömgg-
asta og fljótvirkasta leiðin til þess
að auka þjóðhagslegan sparnað er
að treysta afkomu hins opinbera,
jafnt ríkis sem sveitarfélaga. Al-
þjóðlegar athuganir sýna ótvírætt að
aukinn spamaður hins opinbera, þ.e.
afgangur á rekstri, er árangursrík-
asta leiðin til aukins spamaðar.
I nýútkominni skýrslu nefndar um
þjóðhagslegan sparnað, sem ég
skipaði sl. sumar, er tekið undir þau
viðhorf að ömggasta og fljótvirkasta
leiðin til að auka þjóðhagslegan
spamað sé að treysta afkomu hins
opinbera með aðhaldi í rekstri. Á
það er bent að við ríkjandi aðstæður
í efnahagslífinu sé margt sem mæli
með að afkoma ríkissjóðs verði
treyst umfram það sem áformað er.
Jafnframt er talið mikilvægt að
sveitarfélögin skili afgangi í ljósi
þess að þau standa nú fyrir um
fjórðungi opinbers rekstrar í land-
inu.
Eins og ykkur flestum er kunnugt
er fjárhagsstaða ríkissjóðs góð um
þessar mundir. Áætlað er að skuldir
rikissjóðs muni fara niður í 34% af
landsframleiðslu á árinu 1999, en
þær vom 51,5% í ársbyrjun 1995.
Með niðurgreiðslu skulda á þessu
ári og 1999 mun árlegur vaxtakostn-
aður ríkissjóðs lækka um 1.200
millj. kr. Fyrir utan það að bæta
rekstrarafkomu ríkissjóðs og styðja
þannig við efnahagsstefnuna er ljóst
að lækkun skulda skapar aukið svig-
rúm til að lækka skatta og fjár-
magna útgjöld sem eiga að njóta
forgangs í framtíðinni. Til glöggv-
unar má nefna að vaxtakostnaður
ríkissjóðs á þessu ári samsvarar lítið
eitt lægri upphæð en samanlögð út-
gjöld Landspítalans og Sjúkrahúss
Reykjavikur.
Fjárlagafmmvarp fyrir árið 1999
er lagt ffam með 1,9 milljarða króna
tekjuafgangi á rekstrargmnni. Þegar
tekið hefúr verið tillit til sérstakrar
gjaldfærslu vegna lífeyrisskuldbind-
inga fyrri ára nemur afgangurinn á
hinn bóginn um 7,4 milljörðum
króna, sem er heldur minna en búist
var við á árinu 1998, reiknað með
sama hætti. Þegar allt er talið á láns-
fjárafgangur að nema allt að 15
milljörðum króna á árinu 1999 og
verða svipaður og á árinu 1998.
Fjárhagur sveitarfélaganna er því
miður í öðrum og varasamari far-
vegi um þessar mundir og saman-
lagður halli þeirra er áætlaður 3^1%
af tekjum. Það myndi svara til 5-7
milljarða halla hjá ríkissjóði. Á
þessum óhagstæða samanburði eru
ýmsar skýringar, þar á meðal þær að
ýmiss konar byrjunarkostnaður hef-
ur fylgt nýjum verkefnum og ríkis-
sjóður hefúr notið meiri tekjuaukn-
ingar en sveitarfélögin.
Það breytir á hinn bóginn ekki
þeirri staðreynd að brýnt er að rekst-
ur sveitarfélaganna verði á árinu
1999 réttum megin við strikið. Það
er skynsamlegt að nýta góðærið til
að greiða niður skuldir eins og
nokkur er kostur. Viðskiptahalli og
nauðsyn aukins þjóðhagslegs spam-
aðar á við þessar aðstæður að vera
sveitarfélögum, ekki síður en ríkinu,
hvatning til að treysta efnahagsstöð-
ugleikann og núverandi hagvaxtar-
horfúr.
Hér að ffaman hef ég komið inn á
þrennt til rökstuðnings auknu og
formlegu samstarfi ríkis og sveitar-
félaga um efnahagsmál. Þessi þrjú
atriði eru aukin umsvif sveitarfé-
laga, aukið mikilvægi fjármála-
stjórnar ríkis og sveitarfélaga fyrir
þróun efnahagsmála í kjölfar opn-
unar hagkerfisins og markaðsvæð-
ingar og í þriðja lagi augljós þýðing
þess að ríki og sveitarfélög nýti af
fremsta megni núverandi góðæri til
að borga niður skuldir sínar. Form-
legt samstarf um þetta má hugsa sér
með margvíslegum hætti.
Ein nærtæk leið væri sameiginleg
markmiðssetning af hálfu ríkis og
Sambands íslenskra sveitarfélaga
þar sem annars vegar væri stefnt að
tilteknum afkomubata og hins vegar
að endurskoðun laga og reglna
varðandi málefni þar sem um gagn-
kvæma hagsmuni er að ræða. Ég
mun nú víkja að nokkrum atriðum í
því sambandi, en vil jafnframt
leggja áherslu á að þetta eru einung-
is hugmyndir sem fram að þessu
hafa ekki fengið umfjöllun, hvorki í
ríkisstjóm né annars staðar.
Tekjuöflun
Kveðið er á um tekjur og tekju-
stofna sveitarfélaga í lögum. Mörg-
um fínnst sveitarfélögum sniðinn of
þröngur stakkur hvað tekjuöflun
varðar og kalla eftir auknum sveigj-
anleika. Innan ríkiskerfísins heyrast
á hinn bóginn þær raddir að sjálf-
virknin í tekjuflæðinu til sveitarfé-
laganna sé of mikil, t.d. hvað varðar
hlutdeild í tekjuskatti og framlög til
Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga. í fjár-
málaráðuneytinu hefur verið reikn-
að út að hlutdeild sveitarfélaganna í
kostnaði við rekstur skattkerfisins sé
of lítil og æskilegt að þau taki bæði
beint og óbeint meiri þátt í inn-
heimtu og nauðsynlegu skatteftirliti.
Aðrir telja æskilegt að sveitarfélög-
in dragi úr vægi skatttekna og fái
svigrúm til að auka vægi þjónustu-
gjalda. Þetta eru allt atriði sem vert
væri að ræða með tilliti til efnahags-
markmiðanna. Sameiginleg niður-
staða gæti leitt af sér minni sjálf-
virkni og aukinn sveigjanleika í
tekjuöflun sveitarfélaganna.
Jöfnunarsjóóur sveitar-
félaga
Nýlega lagði Vinnuveitendasam-
band íslands (VSÍ) það til við ríkis-
stjórnina að fallið yrði frá þeirri
lækkun atvinnutryggingagjalds sem