Sveitarstjórnarmál - 01.06.2000, Qupperneq 14

FJÁRMÁL
Hlutverk Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga,
er breytinga þörf?
Ásgeir Magnússon, bcejarfulltrúi á Akureyri
Er breytinga þörf á Jöfnunarsjóði sveitarfé-
laga? Það er spumingin sem ég ætla að glíma
við að svara. Ég get reyndar svarað þessu afar
stutt og sagt já, það er þörf á að breyta jöfh-
unarsjóðnum, en það er ekki þar með sagt að
allt sem menn hafa verið að gera í tengslum
við úthlutun úr sjóðnum hafi verið ómögu-
legt. Þar sem ég kemst varla upp með svona
einfalt svar ætla ég að reyna að færa rök fyrir
máli mínu.
Jöfnunarsjóði sveitarfélaga i núverandi mynd var
komið á fót fyrir nimum áratug og þótt það sé ef til vill
ekki langur tími, þá hefúr margt breyst og því nauðsyn-
legt að sjóðurinn fylgi þeim breytingum. Það fyrsta sem
ég rek augun í er að tekjuskipting sveitarfélaganna var
með allt öðrum hætti fyrir rúmum tíu árum; þá voru að-
stöðugjöldin enn einn af stóru tekjupóstum sveitarfélaga
og það gjald hafði veruleg áhrif á tekjur stærri sveitarfé-
laga og þá sérstaklega höfuðborgarinnar. A þessum
árum reiknaði ég út þegar sem mest var rifist um það
hvort Ráðhús Reykjavíkur og Perlan skyldu byggð að
borgin hafði þegar mestu munaði u.þ.b. einu ráðhúsi og
einni Perlu hærri tekjur en Neskaupstaður á ári og þó
hafði Neskaupstaður tekjur talsvert yfir landsmeðaltali.
Þannig má segja að það hafi verið auðvelt að stjóma
borginni í þá daga og ekki mikið vandamál að setja stór-
ar fjárhæðir í byggingar sem þessar. Að sjálfsögðu ætla
ég ekki að halda því ffam að ekkert tillit hafi verið tekið
til þessara þátta við ákvarðanir um greiðslur úr jöfhunar-
sjóði og breytingar sem gerðar hafa verið á honum frá
upphafi, en þó er það nú samt enn staðreynd að ekkert af
þeim ffamlögum sem fara eiga til jöfnunar fer til borgar-
innar þótt tekjumynstrið sé nú allt annað en það var á
þessum ámm.
Áður en lengra er haldið er rétt að það komi skýrt
fram að athugasemdir mínar við úthlutunarreglur sjóðs-
ins beinast hvorki að ráðgjafamefhd jöfhunarsjóðsins né
starfsmönnum hans, heldur að okkur sveitarstjómar-
mönnum sjálfum, stjóm Sambands íslenskra sveitarfé-
laga og stjórnvöldum landsins. Ég ætla nefnilega að
halda því fram að vandinn við að deila út peningum úr
sjóðnum eigi fyrst og fremst rætur sínar að
rekja til þess að við höfum ekki tekið á því
verkefni að sameina sveitarfélög í starfhæfar
rekstrareiningar en höfum í þess stað komið
okkur upp kerfi, jöfnunarsjóði, til að bæta
minnstu einingunum það óhagræði sem í því
felst að reka örsveitarfélög, örskóla og ör-
þjónustu af ýmsu tagi.
Þar með er ekki sagt að sameining sveitar-
félaga leysi allan vanda en við ættum samt að
geta orðið sammála um að hætta að aka böm-
um um langan veg fram hjá þéttbýliskjörnum lands-
byggðarinnar í skóla sem einu sinni áttu rétt á sér sem
heimavistarskólar en em nú löngu aflagðir sem slíkir og
gegna því hlutverki í dag að vera óhagkvæmar rekstrar-
einingar sem skólar, en e.t.v. ágætis gistiheimili eða hót-
el á sumrin.
Sjóðurinn á eins og nafnið bendir til að jafna stöðu
sveitarfélaga og sannarlega fer stærstur hluti greiðslna úr
sjóðnum til jöfnunaraðgerða en of stór hluti fer til að-
gerða sem hafa ekkert með jöfnun að gera og eins og
síðar verður að vikið vantar mikið á að sjóðurinn sfyðji
það markmið að sameina sveitarfélög og að koma á
meiri hagræðingu í rekstri. Jafhvel er hægt að sýna ffam
á að úthlutunarreglur sjóðsins beinlínis komi í veg fyrir
sameiningu sveitarfélaga, þótt það sé í raun eitt af mark-
miðum sjóðsins að ýta undir sameiningu þeirra.
Ég ætla fyrst og ffemst að taka til umfjöllunar þau at-
riði sem mér finnst að betur mættu fara í úthlutun sjóðs-
ins og sfyðst í því sambandi við úthlutun úr sjóðnum á
síðasta ári.
í grófum dráttum skiptast útgjöldin á árinu 1999 þannig:
Millj. kr.
Bundin framlög 792,2
Sérstök framlög 736,3
Grunnskólaframlög 2.648,2
Tekjujöfnunarframlög 416,0
Framlag v/húsaleigubóta 288,0
Þjónustuframlag 1.000