Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 38

Málefni barna
Þórhildur Líndal, umboðsmaður barna:
Bömin í borginni
- hvað brennur á þeim?
- Samt dáðist ég enn meir að hinu,
hve hjörtum mannanna svipar saman
í Súdan og Grímsnesinu.
Svo kvað borgarskáldið Tómas Guðmundsson
í ljóðabók sinni Stjörnur vorsins, en ástæða þess
að ég vitna til niðurlags þessa ljóðs um unga konu
í Súdan er sú staðreynd, sem við mér blasir eftir að
hafa hitt ijöldann allan af börnum og unglingum,
hve þeim svipar saman hvort sem þau búa úti á
landsbyggðinni eða í höfuðborginni okkar, Reykja-
vík. Hjörtum barnanna svipar svo sannarlega sam-
an, en nánar að því hér á eftir.
I.
A síðustu áratugum hefur þeirri skoðun verið að
vaxa fylgi að líta beri á æskuna sem sjálfstætt ævi-
skeið í lífi sérhvers einstaklings, er hlúa beri að
með sérstakri alúð. Á þessu sjónarmiði byggir
samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi barns-
ins, í daglegu tali nefndur Barnasáttmálinn
(BSSÞ), en hann tók gildi hér á íslandi í lok nóv-
embermánaðar 1992.
Þessi sáttmáli er afar merkilegur, ekki síst fyrir
þær sakir að hann hefur að geyma ákvæði um
Þórhildur Lindal lauk laga-
prófi frá Háskóla íslands
1977, staifaði sem
dómarafulltrúi við Borgar-
dóm Reykjavíkur 1977 til
1985, var deildarstjóri i
félagsmálaráðuneytinu
1985 til 1993 og lögfrœð-
ingur iforsœtisráðuneytinu
1993 til 1995. Húnvar
skipuð jyrsti umboðsmaður barna á Islandi frá
1.1. 1995 til 31.12. 1999 og skipuð að nýju frá
1.1. 2000 til nœstu fimm ára, sbr. lögnr. 83/1994.
grundvallarmannréttindi barna, yngri en 18 ára.
Segja má að einkunnarorð sáttmálans séu
umhyggja, vernd og þátttaka. Samhliða því að
börn skuli njóta umhyggju og sérstakrar verndar er
þannig í sáttmálanum lögð rik áhersla á að þau
verði virkir þátttakendur í þjóðfélaginu. í þessum
síðustu orðum birtist ný sýn á réttarstöðu barna.
Eitt helsta markmið Barnasáttmálans er að börn
fái tækifæri til að þroskast þannig, að þau verði
upplýstir og ábyrgir einstaklingar. Eðli máls
samkvæmt þurfa börn meiri umhyggju og ríkari
verndar meðan þau eru ung að árum, en eftir því
sem þau verða eldri og þroskaðri þurfa þau
jafnframt í auknum mæli að fá tækifæri til að hafa
áhrif á líf sitt og nánasta umhverfi.
í 3. gr. Barnasáttmálans, sem er ein grundvallar-
regla hans, segir að það sem barni er fýrir bestu
skuli ávallt hafa forgang þegar yfirvöld taka
ákvarðanir er varða börn. Forsenda þess að yfir-
völd geti tekið slíkar ákvarðanir er að börn fái að
segja álit sitt, að á þau sé hlustað og skoðanir
þeirra virtar í samræmi við aldur þeirra og þroska,
sbr. 12. gr. sáttmálans. Þetta er grunnurinn að nú-
tímaviðhorfi til barna sem sjálfstæðra einstaklinga
með eigin réttindi. Þessi réttur barna er ekki ein-
ungis bundinn við persónuleg málefni heldur nær
hann einnig til málefna samfélagsins og þá fyrst og
fremst þeirra málefna er varða nánasta umhverfi
barnanna og þau þekkja af eigin raun. Sem dæmi
má nefna ákvarðanir varðandi skólastarf, tóm-
stundir, forvamastarf og skipulag nánasta um-
hverfis, s.s. íbúða- og leiksvæða. Rökin eru þau að
ákvarðanir sem þessar beinast að börnunum
sjálfum, lífsskilyrðum þeirra og velferð. Því liggur
það í hlutarins eðli að til að þess að unnt sé að taka
slíkar ákvarðanir þurfa yfirvöld að leita eftir
skoðunum barnanna sjálfra og taka tillit til þeirra
með hliðsjón af aldri barnanna og þroska þeirra.
Þetta nýja viðhorf, sem fram kemur í Barna-
sáttmálanum, fer að vissu leyti í bága við hefð-
bundna afstöðu fullorðinna til barna. Sú afstaða