Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 60

Stjórnsýsla
leiðarljósi að ná árangri með hvern einstakling og
nota til þess þær aðferðir sem best þykja henta.
Lögreglu ber hins vegar að gæta þess að hver sá
sem í hennar hendur kemur fái meðferð eins og sá
næsti á undan og sá næsti á eftir. Gildir það hvort
heldur menn brjóta umferðarreglur, eins og þá að
aka yfir gatnamót á rauðu ljósi, eða eru kærðir
fyrir alvarlegri brot, svo sem líkamsárásir.
En það er ekki aðeins að lögreglu beri að gæta
jafnræðis, borgararnir verða að geta treyst því, þeir
verða að hafa reglur til þess að ganga úr skugga
um að svo hafi verið gert. Dómstólar verða líka að
geta gengið úr skugga um að lögregla hafi farið
eftir reglunum. Þess vegna er svigrúm til að fara út
fyrir skýra verkaskiptingu afar takmarkað.
Sé litið á liðina a til g í 1. grein lögreglulaganna,
sem birt er hér að framan, verður enn ljósara
hversu miklu betur lokaða líkanið hentar starfsemi
lögreglu en hið opna. Hina skýru ábyrgðar- og
stjórnunarskyldu lögreglustjóra, sem kemur fram
í 2. tölulið 6. greinar lögreglulaganna, ber að sama
brunni. Að sumu leyti má segja að á fáum sviðum
henti hið lokaða likan betur. Þessi staðreynd verður
ekki síst ljós ef litið er til þess að lögregla er að
margra mati byggð upp á sama grunni og hér. Þótt
ekki komi beinlínis fram í lögreglulögum hve rík
hlýðniskylda lögreglumanna er þá kemur fram
í 29. gr. þeirra ákvæði um heitstaf svohljóðandi:
„Allir lögreglumenn sem eru skipaðir eða ráðnir
til starfa skulu vinna svofellt heit: Því heiti ég og
legg við drengskap ntinn og heiður að lögreglu-
mannsstarfa minn skal ég rækja með kostgæfni og
samviskusemi í hvívetna og vinna að því eftir
fremsta megni að halda uppi stjórnarskrá lýðveld-
isins og öðrum lögum þess.“
Sé þetta ákvæði lesið saman við 2. tölulið 6.
greinarinnar kemur í ljós að hlýðniskylda lögreglu-
manna við lögreglustjóra og reyndar við alla yfir-
menn hlýtur að vera mjög rík eðli málsins sam-
kvæmt þar sem dagleg stjórnun er í þeirra höndum
og þeir skipuleggja störf sín og deila út verkefnum
niður valdapíramídann. Benda má á það þótt ekki
komi fram skýrt i lögum að reglugerð um einkenn-
isbúninga, merki og búnað lögreglumanna, að
stofni til nr. 528/1997, sýnir virðingarröðina með
mjög skýrum hætti. En í venjulegu lögregluliði er
hún svofelld: lögreglustjóri, yfirlögregluþjónn, eft-
ir atvikum aðstoðaryfirlögregluþjónn, aðalvaró-
stjóri og lögreglufulltrúi (annast lögreglurann-
sóknir), varðstjóri og rannsóknarlögreglumaður 1,
aðstoðan’arðstjóri og rannsóbtarlögreglumaður 2,
flokksstjóri og lögreglumaður I sérhœfðu starfi,
lögreglumaður 1 með skóla, þar af eitt ár eftir
skóla, lögreglumaður 2 og héraðslögreglumaóur,
báðir með skóla, lögreglumaður 3 meðfyrri
áfanga lögregluskóla og loks lögreglumaður 4
og héraðslögreglumaður án lögreglunáms.
Miðað við þennan rökstuðning um skýra skipu-
lagsheild, sem leitast við að starfa í vel skilgreindu
umhverfi, má ljóst vera að minnstu tilraunir til þess
að beita opna líkaninu myndu riðla svo skipulaginu,
sem byggir á ábyrgð og hlýðni ásamt persónulegri
ábyrgð hvers starfsmanns og ekki síst hollustu við
heildina, að það yrði með öllu óstarfhæft.
Sama verður uppi á teningnum ef litið er á hitt
meginverkefni lögreglustjórans sem kemur fram
í 3. tölulið 6. greinar, það er að segja yfirstjórn
björgunar- og leitaraðgerða. Ábyrgð lögreglustjór-
ans er það skýr og stjórnunarhlutverkið svo vel
skilgreint að öll frávik frá lokaða líkaninu hefðu
slæm áhrif. Reyndar er skylt að taka fram að ekki
hefur tekist að afla annarra reglna um störf björg-
unarsveita en þeirra er lúta annars vegar að lands-
stjórn björgunarsveitanna og hins vegar að svæðis-
stjórnum, sem eru fyrst og fremst tenglar við lög-
reglustjóra. En af reynslu má draga þá ályktun að
komi til þess að beita einhvers konar stjórnskipu-
lagi í sveitunum, þá sé það mjög í anda lokaða lík-
ansins. Þannig má í raun líta á björgunarsveitirnar
sem framlengingu af lögreglu, þótt ekki séu höfð
bein afskipti af störfum innan sveitanna, þá hljóta
þær eðli málsins samkvæmt að taka við fyrirskip-
unum lögreglustjóra.
Reyndar var ekki ætlunin að ræða um stjórn-
skipulag björgunarsveita í þessari grein. Að þeim
verður þó aftur vikið þegar kemur að umfjöllun um
almannavamir.
Hér að framan hafa verið færð rök að því að
stjórnskipulag lögreglunnar sé dæmigert fyrir lok-
aða líkanið og einnig að það hljóti að henta best
vegna þessa umhverfis, það er lagaramma sem
henni er skapaður.
b. Opna líkanið
Þá verður hins vegar gerð tilraun til þess að
skoða hvort og þá hvernig beita mætti opna líkan-
inu á störf lögreglu. Spurningin, sem hér verður
varpað upp og reynt að svara, er á þá lund hvort
opna líkanið eigi yfirleitt nokkurn tíma við í starf-
semi lögreglu.