Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 61

Stjórnsýsla
b. 1. Forvarnir og samstarf
Freistandi er að leysa málið á þann einfalda hátt
að svara að svo sé, það eigi aldrei við. En það eru
einkum tvö svið sem kanna má hvort ekki sé rétt
að beita opna líkaninu á, að minnsta kosti að hluta.
Það er á sviði rannsókna og forvarna. Um rann-
sóknir er fjallað í 1. gr. c-lið lögreglulaganna. Um
forvarnir er fjallað í 11. gr. 2. málsgrein:
„Lögregla og önnur stjórnvöld og stofnanir skulu
hafa gagnkvæmt samstarf varðandi verkefni sem
tengjast löggæslu, svo sem forvarnir. Sérstaklega
skal lögregla vinna með félagsmálayfirvöldum,
heilbrigðisyfirvöldum og menntamálayfirvöldum
að forvörnum eftir því sem tilefni gefst til og að-
stæður leyfa og upplýsa þessa aðila um málefni
sem kreijast afskipta þeirra.“
Einnig vísar f-liður 1. gr. laganna til þessa sama
og jafnvel má gera ráð fyrir að í samstarfi við önn-
ur stjórnvöld eigi betur við að beita aðferðum opna
líkansins.
Segja má að skilyrði opna líkansins eigi vel við
að minnsta kosti í mörgum tilvikum þar sem lög-
regla tekur þátt í samstarfi, sem ekki fellur undir
hefðbundna skilgreiningu á venjulegum lögreglu-
störfum. Eivert verkefni er sérstakt, meiri líkur eru
til þess að verklag verði fljótandi. Aherslan er á
árangur fremur en aðferðir. Ef um átök er að ræða
má fremur búast við því að þau verði leyst á grunni
samskipta jafningja. í samstarfsnefndum er sjaldn-
ast um að ræða skýra verkaskiptingu og allt eins
má búast við hrossakaupum við lausn deilumála.
Ábyrgð samstarfsaðila er fremur samábyrgð en að
hún sé persónuleg. Flollusta er við skipulagsheild-
ina, það er nefndina eða starfshóp, hvort heldur
hann er formlegur, eins og búast má við þegar
samstarfsnefndir starfa, eða óformlegur, eins og
ætla má þegar teymi manna úr ýmsum áttum fæst
við að upplýsa flókin brotamál. Vart er við því að
búast að skýr lóðrétt boðskipti eigi við þegar hópur
manna starfar án þess að lúta boðvaldi einhvers,
eins og myndi vera við almenn og venjubundin
lögreglustörf. Boðskipti verða því fremur lárétt.
Þar með er píramidaskipulagið ekki fyrir hendi
heldur má ætla að hver einstakur nefndar- eða
starfsmaður komi út úr annarri skipulagsheild til
þessa samstarfs. Ef til vill er það galli ef menn
hafa vanist því að taka eingöngu við fyrirmælum
að ofan. Þekkingin er dreifð og enginn einn veit
alla hluti sem þessi sérstaka skipulagsheild býr
yfir. Samskiptin verða þvi fremur á láréttu plani en
lóðréttu og byggja sömuleiðis fremur á ráðlegging-
um eða uppástungum einstakra nefndarmenna um
lausnir, ekki á fyrirskipunum að ofan. Árangur
starfsins skiptir öllu máli, ekki hlýðni eða réttar að-
ferðir. Ætla má einnig að virðing fari eftir hæfni en
ekki stöðu. Hún tilheyrir hvort eð er hinu skipulag-
inu sem menn eru teknir út úr, eins og vera myndi
ef lögreglumaður starfar með vísindamönnum að
rannsóknum eða uppljóstrun brota.
Auðvelt er að koma fram með gagnrýni á þessa
hugmynd. En til þess að gefa einhverja hugmynd
um líkur á slíku samstarfi nægir að nefna flókin
úrlausnarefni. Nýleg dæmi hafa verið í fréttum um
„stóra fíkniefnamálið“. Þótt ekki hafi komið fram
nákvæmar upplýsingar um starfshætti er ljóst að
margir koma að málum auk lögreglu, t.d. tollgæsla,
fulltrúar bankakerfis og vafalaust margir fleiri. Þar
er komið út fyrir eigið skipulag lögreglu og reynir
fyrst og fremst á samvinnu og samstarf með árang-
ur að leiðarljósi.
Með sama hætti er háttað ýmsum forvarnarverk-
efnum sem lögregla tekur þátt í. Þar koma fulltrúar
skóla, foreldrafélaga, nemendafélaga, sveitarfélaga
og heilbrigðisstétta saman í nefnd eða skipulags-
heild, sem ótvírætt hefur flest eða öll einkenni
opna líkansins. Það er því ljóst að einhverjir starfs-
menn lögreglu verða að tileinka sér sýn á opna
líkanið og starfshætti þess, en mega á sama tíma
ekki tapa því að vera hluti hins lokaða likans sem,
eins og að framan hefur verið rakið, er megin-
stefnutæki lögreglunnar.
b. 2. Rannsóknir
Þótt ekki verði Qallað hér ítarlega um óhefð-
bundnar eða sérstakar rannsóknaraðferðir þar sem
reglur um þær rannsóknir eru ekki tiltækar er eng-
inn vafi á því, þrátt fyrir að reynt sé að fella þessar
aðferðir að mestu leyti undir sama skipulag og aðr-
ar lögregluaðgerðir, að þær eiga miklu frekar undir
opna líkanið í samræmi við það sem rakið er hér
að framan. Ákvarðanir verða oftast matskenndar
og aðferðafræðin því ekki felld undir hið stífa lok-
aða líkan. Nefnd hefur skilað áliti um sérstakar
rannsóknaraðferðir lögreglu. Reglur höfðu ekki
verið settar 1999 samkvæmt upplýsingum dóms-
og kirkjumálaráðuneytisins. (Ríkissaksóknari gaf
út fyrirmæli/leiðbeiningar um sérstakar rann-
sóknaraðferðir lögreglu l.júlí 1999).
Við uppljóstrun brota er oft um það að ræða að
ferlið verður tilviljanakennt og rannsóknari rekur