Sveitarstjórnarmál - 01.08.2001, Blaðsíða 62

Stjórnsýsla
sig áfram skref af skrefi. Ákvarðanataka, sem
heyrir undir hinn skipulega ramma lögreglulaga og
laga um meðferð opinberra mála, kemur ekki til
fyrr en rannsóknarferlinu er lokið. Ákvarðanataka
um einstök skref í uppljóstrunarferlinu er því til-
viljanakennd og byggist á hugmyndum um afmark-
aða skynsemi, samanber kenningar Herberts
Simon um tilviljanakenndar lausnir og afmarkaða
skynsemi eða „satisfising“ lausnir.
Ljúka má þessari umræðu um rannsóknarþátt í
starfi lögreglu með því að vekja á því athygli að
ólíkt öðrum lögreglumönnum klæðast rannsóknar-
lögreglumenn ekki einkennisbúningum við dagleg
störf. í einkennisbúningareglugerðinni er sérstak-
lega tekið fram að þeim sé að jafnaði ekki gert
skylt að ganga í einkennisfatnaði við störf sín. Fáar
aðrar undantekningar eru frá skyldu til að bera ein-
kennisbúning við dagleg störf. Yfirlögregluþjónar
og aðstoðaryfirlögregluþjónar geta fengið sam-
þykki lögreglustjóra til þess. Ef aðrir lögreglu-
menn sinna þannig verkefnum að ekki sé talin
nauðsyn á einkennisbúningi getur lögreglustjóri í
samráði við ríkislögreglustjóra heimilað það
(ákvæði 6.5).
Með þessu er sú sérstaða sem rannsóknarlög-
reglumenn hafa innan lögreglunnar undirstrikuð.
c. Niðurstöður
í stuttu máli má segja að stjórn lögreglu falli
nánast að öllu leyti undir hið lokaða líkan. Undan-
tekningin frá því er starfsemi rannsóknardeilda.
Þar verða vinnubrögð meira fljótandi. Önnur und-
antekning, sem er að verða raunhæfari á síðustu
árum, er sú leið sem væntanlega verður farin meira
á næstu árum varðandi samstarf við aðra aðila.
Hvort tveggja, meginstefnan byggð á lokaða líkan-
inu og undantekningar tvær, eiga sér stoð í megin-
heimildum þeim sem lögregla grundvallar störf sín
á, lögreglulögum og lögum um meðferð opinberra
mála nr. 19/1991.
Það er galli að ekki er að sjá að til séu nein rit
um stefnumótun í lögreglu á íslensku. Þetta er sagt
með þeim fyrirvara að ekki er vitað til þess að
starfsemi lögreglu hafi verið rannsökuð með að-
ferðum stjórnsýslufræða og um það ritað hérlendis.
Það má heita athyglisvert hversu lítið hefur verið
Qallað um stjórnun lögreglu, ekki síst ef tekið er
mið af því hve mikilvæg störf hennar eru og hve
mikið traust almenningur hefur á lögreglunni sem
stofnun. (Hér er miðað við lífsgildakannanir Fé-
lagsvísindastofnunar Háskóla íslands.) Hið innra
skipulag er hvergi bundið í almennar skráðar regl-
ur umfram það sem rakið hefur verið að framan.
Við úrlausn þessa verkefnis hafa vaknað margar
spurningar. Þær snúa fyrst og fremst að því reglu-
veldi sem ætla mætti að búi að baki stjórnskipulagi
lögreglu, en er ekki að finna fyrr en í núgildandi
lögreglulögum. Þau leystu af hólmi sams konar lög
frá 1972 (lög um lögreglumenn nr. 56/1972). Þar
sagði einfaldlega að lögreglustjórar færu með
stjórn lögregluliðs, hver í sínu umdæmi (2. gr. 1.
mgr.). Einnig var opnuð leið fyrir ráðherra til þess
að setja reglur urn starfsstig innan lögreglu (3. gr.
2. mgr.). Sú heimild virðist ekki hafa verið notuð.
Hlýðniskylda lögreglumanna er augljós og mjög
skýr samkvæmt 29. grein núgildandi lögreglulaga.
Lögregluskóli ríkisins annast menntun lögreglu-
nema í almennum lögreglufræðum og einnig fram-
haldsmenntun starfandi lögreglumanna. Ekki hefur
enn verið kennd stjórnun eða stefnumótun á hans
vegum. Lögreglustjóri skal hafa lokið embættis-
prófi í lögfræði frá Háskóla íslands eða jafngildu
prófi lögum samkvæmt frá öðrum háskóla til þess
að geta fengið skipun í embætti. Einnig þarf hann
að hafa þriggja ára starfsreynslu, sem alþingismað-
ur, hafa gegnt málflutningsstörfum að staðaldri eða
gegnt lögfræðistörfum að aðalstarfi í þágu ríkis
eða sveitarfélags. Leggja má saman starfsaldur í
þessum greinum. Einnig er skilyrði um islenskan
ríkisborgararétt, að viðkomandi sé vel á sig kom-
inn líkamlega og andlega, hafi aldrei misst forræði
á búi sínu og hafi ekki gerst sekur um refsivert at-
hæfi, sem er svívirðilegt að almenningsáliti (5. gr.
laga um framkvæmdavald í héraði, sbr. 12. gr. 1. nr.
15/1998). Þar með eru talin skilyrðin til að hljóta
skipun í starf. Engar kröfur virðast gerðar til þeirra
um frekari stjórnunarreynslu eða þekkingu, hvað
þá menntun í stjórnsýslu (administration).
Engu að síður, og það er ef til vill athyglisverð-
asta niðurstaðan af þessari skoðun, er Ijóst að
starfsemi lögreglu fellur svo vel vió lokaða líkanið
að ekki virðist þurfa frekari reglur en fram koma í
1. og 6. gr., auk 29. gr. lögreglulaganna.
Taka má fram að til eru starfslýsingar yfirmanna
í lögreglunni á ísafirði, yfirlögregluþjóns, aðal-
varðstjóra, þriggja varðstjóra og lögreglufulltrúa,
sem veitir forstöðu rannsóknardeild. í þeim efnum
er virðingarröðin sú sama og kemur fram í reglu-
gerðinni um einkennisbúninga. Skipurit lögregl-
unnar í landinu segir ekki mikið en styður þó kenn-