Sveitarstjórnarmál - 01.10.2004, Blaðsíða 30

Staðardagskrá 21
Bændur útverðir
sjálfbærrar þróunar
Engin þjóð er sjálfbær án lifandi landsbyggðar og eyðing byggða felur í sér sóun, segir formaður
Bændasamtakanna.
Haraldur Benediktsson, formaður Bændasamtaka íslands, flutti
erindi á ráðstefnu Staðardagskrár 21 um sjálfbærar byggðir en
ráðstefnan var haldin á Hótel Glym á Hvalfjarðarströnd 9. októ-
ber sl. Hann sagði að íslenskir bændur væru í eðli sínu einhverjir
best meðvituðu íbúar landsins um mikilvægi sjálfbærrar um-
gengni við náttúruna f þeim skilningi að misbjóða ekki jörðinni
eða umhverfinu með gáleysislegri nýtingu. Bændur hafi lengst
allra umgengist landið og auðlindir þess og einnig fiskimiðin því
fram eftir öldum hafi ekki verið um eiginlega sjómannastétt að
ræða aðra en bændur sem stunduðu útræði og kvikfjárrækt. ís-
lenskur landbúnaður hafi verið, og sé enn þann dag í dag, fyrst
og fremst stundaður á því sem jörðin gefi.
Grágás og Skúlasamningur frá 1736
í erindi Haraldar kom fram að bændum hafi stundum verið kennt
um hnignun skóga og gróðureyðingu en að hans mati sé ekki
ástæða fyrir þá að plagast undan þeirri umræðu. Á almennu vit-
orði sé að bændur hafi verið farnir að skipuleggja nýtingu á landi
strax á 13. öld með sjálfbærni þess í huga. í Grágás megi finna
ákvæði um ítölu búfjár á afréttum og árið 1736 hafi Skúli
Thoroddsen, þá sýslumaður Skagfirðinga og síðar nefndur faðir
Reykjavíkur, gert búfjársamþykkt þess efnis að bændur yrðu að
reka stóð sín á fjall á tilteknum degi til þess að létta á slægju-
löndum. „Við þessa samþykkt var einnig gripið til viðurlaga
vegna brota á henni og fjársektum komið á," sagði Haraldur og
benti á að aðgerð þessi hafi verið líkleg til þess að auka grasnytj-
ar til sláttar er aftur hafi leitt til þess að bændur voru síður háðir
því að beita sauðfé á gróður vor og haust þegar hann er hvað
viðkvæmastur.
Vinnum meiri gróður en fýkur burt
Haraldur sagði að þótt gróðureyðing eigi sér miklu fremur veður-
farslegar skýringar en sé til-
komin vegna ofbeitar, þá sé
rétt að hafa í huga að Land-
græðsla ríkisins telji gróður
vera í framför í landinu. Nú sé
endurheimt meira af grónu
landi heldur en það land sem
fýkur burt. Hann benti á að þótt þessi fullyrðing styðjist ekki enn
við fastar tölur, heldur tilfinningu manna eins og landgræðslu-
stjóra og einnig bænda sem smali afréttir og séu tilbúnir að vitna
um gróðurfarsbreytingar, sé hún eftirtektarverð.
Aukin ræktun og opinber gæðastýring
Haraldur benti á að viðhorf Bændasamtaka íslands til Staðardag-
skrár 21 og til sjálfbærni birtist í formi samninga sem í daglegu
tali kallist búvörusamningar, en einnig í umræðum sem fara fram
á búnaðarþingi og í ályktunum sem þar eru samþykktar. í nýgerð-
um búvörusamningi um mjólkurframleiðslu sé tekin frá fjárhæð
til að styðja mjólkurframleiðendur til að huga meira að umhverfi
sínu, auka fjölbreytni í fóðurframleiðslu og framleiða sjálfir meira
af því kjarnfóðri sem þeir nota heima á búum sínum. í samning-
um um framleiðslu sauðfjárafurða sé í fyrsta sinn komið á fót op-
inberri gæðastýringu þar sem sauðfjárbændur hafa undirgengist
ákveðnar kröfur um umgengni við land og búsmala. „Land-
græðsla ríkisins sér nú um að votta hverja bújörð og að gæða-
stýra framleiðslunni með tilliti til gróðursfars. Vottunin er unnin á
grundvelli gróðurkorta nytjalands sem er gagnagrunnur um gróð-
urfar bújarða og marka þeirra. Vottunin er forsenda þess að
bændur njóti gæðastýringarinnar og reynist bújörð ekki uppfylla
skilyrði vottunar um gróður og framleiðslu eiga bændur kost á að
gera úrbótaáætlun, sem felur í sér að annað hvort fækka þeir fé
eða ráðast í úrbætur í gróðurmálum jarðanna til þess að auka
beitarþol þeirra. Þetta verkefni er langt komið þótt því sé ekki að
fullu lokið en það hefur líka komið í Ijós að mun færri jarðir ná
ekki að uppfylla þessi skilyrði en fyrirfram var talið sem segir
okkur nokkuð um ástandið."
Veiðifélögin voru gæfuspor
Haraldur fjallaði nokkuð um samninga Bændasamtaka íslands
við ríkisvaldið, sem gerðir hafa verið á grundvelli búnaðarlaga
frá1998. Þeir samningar snúast um átaksverkefni þar sem bændur
leggja fram fjármuni til margs konar framkvæmda gegn lítilsháttar
stuðningi ríkisvaldsins. Hann sagði að um margs konar verkefni
væri að ræða sem miðuðu að því að bæta ástand og notkun
lands, svo sem gerð beitará-
„Landgræðsla ríkisins sér nú um að votta hverja ætlana, kortagerð, gerð gongu-
---------------------------------------------------------- stíga, viohald á landgæöum og
bújörð og að gæðastýra framleiðslunni með tilliti ræktun auk velferðarverkefna
til gróðursfars." búfJár Hann sa§ði reVnsluna
---------------------------- sýna að þessir fjármunir hefðu
gengið greiðlega út og að
framkvæmdir bænda séu í engu samræmi við þá fjármuni sem
veittir séu. „Það segir okkur að lítill hvati til verkefna verður
oft leið til mikilla framkvæmda en er þó fyrst og fremst viður-
kenning."
<%>
30