Hermes - 01.04.1971, Blaðsíða 6

tók keisari að nafni Meiji völdin í sínar hendur og
á næstu áratugum taka bókmenntirnar stakkaskiptum,
að sama skapi og landið laukst upp fyrir erlendum
áhrifum. Hin sálfræðilega skáldsaga, sem er að
nokkru leyti afsprengur natúralismans og symbólsk-
ur skáldskapur taka að þróast í Japan. En um leið
og þessar nýju stefnur ryðja til hliðar því sem var
dautt og ómerkt í japönskum 19. aldar bókmenntum,
taka Japanir að finna til þess, að þær muni líka ger-
ast ágengar við fornar hefðir í bókmenntum, trú og
fagurfræði: með öðrum orðum við menningararf
þjóðarinnar.
Nú hafa vestrænir menn stundum legið Japönum á
hálsi fyrir það, hve þeim væri lagið að taka upp
hugmyndir annarra, hvílíkir snillingar þeir væru að
líkja eftir öðrum. A nokkrum áratugum eftir að land-
ið laukst upp gerðist hið japanska miðaldaþjóðfélag
eitthvert voldugasta iðnveldi heims. Það lék enginn
vafi á því, hve snjallir þeir voru að læra af Evrópu-
mönnum. En var ekki hugsanlegt að varðveita forna
andlega menningu óbreytta, þó að tæknin gengi í
garð? Eins og öðrum iðnþjóðum nútímans reyndist
Japönum það ofurefli: menningin breyttisr með þjóð-
félaginu og bókmenntirnar urðu æ alþjóðlegri. Eftir
sigur Japana á Rússum 1905 komast þeir í stórvelda
tölu og þjóðarmetnaður þeirra vex í nýrri mynd.
Þeir taka að hyggja á landvinninga, en bókmenntir
þeirra gerast óháðari erlendum fyrirmyndum. Þó að
þetta fari saman er ekki svo að skilja að japanskar
bókmenntir hafi nokkurn tíma smitast af pólitískri
heimsvaldastefnu, ekki einu sinni á stríðsárunum. En
ýmsir japanskir rithöfundar tóku að leita innblásturs
og fyrirmynda í fornum trúarhugmyndum, fornri
þjóðtrú, fornri list (listaverk og listsmíði gegna miklu
hlutverki í sögum Kawabata) og í arfsögnum, sem
japönsk menning er sögð vera geysilega auðug að.
Kawabata virðist ungur hafa valið þessa stefnu. En
um það leyti, sem hann varð fullburða rithöfundur
hófst í Japan hin svokallaða öreigalist, raunsæar þjóð-
félagsbókmenntir og áróðursverk, sem fór mjög mik-
ið fyrir á þriðja og fjórða tug aldarinnar. Til aðgrein-
ingar frá þeim og öðrum realisma var Kawabata
jafnan kenndur við svokallaða skynhyggjustefnu
ásamt Yokomitsu Riichi, öðrum skáldsagnahöfundi,
sem er ofurlírið þekkmr á Vesturlöndum. Munúðleg
skynjun, náttúmsýnir, sterk líkamleg tengsl við land-
ið eru meðal höfuðeinkenna þeirra sagna, sem ég
hef lesið eftir Kawabata. Tákn hans og myndir eru
af þessum rótum runnar, þó að hvorttveggja hafa
jafnan sálfræðilega merkingu og tilvísun, sem sver
sig í ætt við hina sálfræðilegu skáldsögu. En frá öðru
sjónarmiði er auðvelt að lesa þessar sögur eins og
Ijóð, þar sem höfuðtemað er dauðinn, og hin sýni-
lega tákn og myndir hverfulleikans. Sú lífsskynjun,
framsett í ljóðrænu formi minnir okkur Vesturlanda-
menn efalaust á symbólismann, sem var sterk og mjög
yfirgangssöm stefna í skáldskap vesmrlanda á síðari
hluta 19. aldar og fram á þessa öld, og gætti mjög
í japönskum bókmennmm eins og fyrr segir.
Eitt höfuðatriði í kenningu symbólista var það,
að hinn sýnilegi heimur væri einungis tákn ann-
ars, sem þeir kölluðu „hið algilda" og lögðu að
vísu ýmsan skilning í. Onnur kennisetning þeirra var
sú, að hlutverk listarinnar væri eingöngu að birta
„skynjun fegurðarinnar". Sumum þeirra, einkum hin-
um svokölluðu dekadenmm skein fegurðin skærast,
þegar dauðinn var næst.
Nú kann hins vegar að vera, að það sé að seilast
um hurð til lokunar, að skýra lífsskoðun Kawabatas
í ljósi symbólismans eins og við þekkjum hann. Upp
úr 1930 og einkum, þegar kom fram á heimsstyrj-
aldarárin síðari tók Kawabata að sökkva sér æ meir
niður í forna heimspeki Búddatrúar. Stríðsandi og
þjóðernishyggja drottnaði í Japan, en hann virðist