Hermes - 01.04.1971, Blaðsíða 9

Kawabata eru ljóð og myndir þeirra ávísanir á geð-
hrif og einkum og sér í lagi á geðhrif karlmanna.
Að sama skapi eru karlmenn í sögum hans óskýrari
sem sjálfstæðar persónur, þeir eru ekki sjálfir eins
skarplega dregnir og konurnar; þeir eru í mjög ein-
földuðum orðum sagt einskonar speglar, sem myndir
kvennanna birtast í. Eg gat þess áður, að kvenlýsingar
þessa höfundar væru uppistaða sagnanna og með því
átti ég við, að konurnar í sögunum lifa sjálfstæðara
lífi en karlmennirnir, þær eru dularfyllri, þær ráða
sér meir sjálfar á sögusviðinu, karlmennirnir eru til-
búnari, konurnar raunverulegri. Og það eru einmitt
konurnar sem ráða samtölunum, hvort sem er með
orðum eða þögn; þær tala í gátum, þær tala um
hug sér. Mér er ekki grunlaust um, þó að ég viti
það ekki, að þjóðfélagsleg staða japanskra kventna
leyfi þeim ekki að tala opinskátt á sama hátt og
karlmönnum. Samt virðist vald konunnar í Japan
miklu meira en ætla mætti af stöðu hennar í þjóð-
félaginu. I Japan er til mjög fjölmenn stétt ógiftra
kvenna, sem nefnast geisha. Eg spurði einu sinni
japanskan kunningja minn og skólabróður, hvað
geisha merkd. Hann svaraði mér eins og persóna úr
Kawabata á þessa leið: Vesturlandamenn þekkja ekki
nema þrennskonar konur: meyjar, eiginkonur og
vændiskonur. Geisha er engin þeirra; ég sel þetta
ekki dýrara en ég keypti það. I okkar orðabókum
er geisha lagt út sem menntuð samkvæmisdama. Og
upp að marki er okkur nóg að vita það, að því við-
bættu að geishur eru sjálfstæð stétt. Og ennfremur,
að geisha er prestur þeirrar formföstu helgiathafnar,
sem tedrykkjan er í Japan. Geishan er sömuleiðis
ímynd æsku líkt og blómið. Að vissu leyti virðast
mér sögur Kawabata fjalla um harmleik þess að eld-
ast, sem er auðvitað eitt nærtækasta merki hverful-
leikans. Geisha má ekki eldast. Og svo ég víki að
Snælandi, sem ég hefi aðallega vitnað til, af því að
mér virðist hún bera langt af þeim sögum höfund-
arins, sem ég hefi lesið, þá er efni hennar í mjög
fáum orðum á þessa leið:
Maður frá Tykyo, að nafni Shimamura, kemur til
sveitahótels að vetrarlagi. Hótelið stendur við heitar
laugar, þar sem er eins konar baðstaður. Hann hittir
geishu að nafni Komako og með þeim takast ástir,
eða öllu heldur að stúlkan veitir honum ást sína.
I raun og veru er Shimamura lifandi dauði holdi
klæddur. Til þess að einkenna hann lýsir Kawabata
honum þannig, að hann er gagnrýnandi, sem lifir af
því að skrifa um vestrænan ballet, þó að hann hafi
aldrei séð hann. Komako er ljóst, að samvistir þeirra
muni aðeins standa skamma smnd, en í stað þess að
reyna að kyrrsetja hann, hvetur hún hann stöðugt
til þess að fara. Á hennar máli merkir það, að hann
eigi að vera kyrr. Sambandi þeirra lýsir Kawabata
á þessa leið: „Honum dvaldist hvorki af því, að hann
gæti ekki yfirgefið hana né heldur af því að hann
vildi ekki fara ... hann fór að furða sig á því,
hvað vantaði í hann, hvað það var, sem hindraði
hann í því að lifa fullu lífi eins og hún. Hann stóð
og horfði á sinn eigin kulda, ef svo má til orða taka.
Komako kom til hans öll, en það var eins og ekkert
kæmi frá honum á móti. Hann heyrði til hennar,
eins og hlæðist snjór á snjó í brjósti hans eða berg-
mál frá tómum vegg." Með öðrum orðum Shimamura
er tákn, stúlkan Komako lifandi persóna.
Sögur Kawabata eru dapurleg verk. Hann hefir
einhvers staðar sagt eitthvað á þá leið, að hann þekki
sorg en hann hafi hins vegar aldrei reynt „vest-
rænan tómleika". I greinargerð Nóbelsráðsins
var svo til orða tekið, að verk hans fjölluðu „um
kjarna japansks hugar". Til þess að minna á það,
hve þessar athugasemdir mínar hljóta að vera yfir-
borðslegar, þá ætla ég að nema staðar við þessi orð,
því að út í þá sálma er mér vissara að fara ekki langt.