Morgunblaðið - 07.02.2012, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 2012
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Fjallað er í skýrslu úttektarnefndar
Landssamtaka lífeyrissjóða um fjár-
festingar sjóðanna í sérstökum teg-
undum skuldabréfa, m.a. víkjandi og
lánshæfistengdum skuldabréfum og
skuldavafningum. Töpuðu sjóðirnir
stórum fjárhæðum á þessum við-
skiptum og telja skýrsluhöfundar
vafa leika á því hvort þessar fjárfest-
ingar hafi verið í anda laga um lífeyr-
issjóði og samrýmst hlutverki þeirra.
Meðal þess sem nefndin tekur fyrir
sérstaklega er skuldabréfaútboð
Glitnis í mars árið 2008 og milliganga
Landsbankans við útgáfu franska
bankans Société General á svo-
nefndum baktryggðum skuldabréf-
um árin 2004 og 2005. Í báðum til-
vikum eiga lífeyrissjóðir í málaferlum
við slitastjórnir bankanna.
Lífeyrissjóðirnir keyptu þessi
Glitnisbréf fyrir alls 10,7 milljarða
króna. Var útgáfunni ætlað að bæta
eiginfjárhlutfall bankans verulega.
Bréfin voru án gjalddaga og trygg-
ingar en breytanleg í hlutabréf í
Glitni í apríl 2013. Skuldabréfin urðu
verðlaus við fall bankans í október
2008 og telja lífeyrissjóðirnir að
stjórnendur bankans hafi beitt blekk-
ingum í kynningu á útgáfunni.
Nefndin segir um þessi víkjandi
skuldabréf að þau geti átt rétt á sér
fyrir bankana til öflunar eigin fjár en
það samræmist illa hlutverki lífeyr-
issjóða og lagaákvæðum um varfærn-
islega fjárfestingu að þeir taki þátt í
þannig fjármögnun.
Varðandi skuldabréfaútboð Glitnis
segir nefndin að líklega eigi sjóðirnir
skaðabótakröfu á hendur bankanum,
takist þeim að sanna sök yfirstjórn-
enda bankans. Hins vegar hefðu sjóð-
irnir þurft að gera sjálfstæða grein-
ingu á þessari fjárfestingu og þeirri
áhættu sem henni hafi verið samfara.
„Bendir margt til að þessu hafi verið
ábótavant. Það er ekki fyrr en eftir
fall bankanna að flestir þeirra sam-
þykkja, að ábendingu innri endur-
skoðenda, að setja nýja fjárfesting-
arferla og gera áhættumöt.“ Stærstu
þátttakendur meðal lífeyrissjóða í út-
boði Glitnis voru LSR og Gildi lífeyr-
issjóður. Stjórn Gildis taldi fjárfest-
inguna áhugaverða en stjórn LSR
fjallaði ekki um kaupin fyrr en eftir
að þau áttu sér stað. Lífeyrissjóður
verslunarmanna tók hins vegar ekki
þátt í útboðinu þar sem fram-
kvæmdastjóra sjóðsins þótti fjárfest-
ingin ekki álitleg.
Hæpið veðmál
Þá telur nefndin hæpið fyrir lífeyr-
issjóði að hafa fjárfest í lánshæf-
istengdum skuldabréfum, en þar eru
greiðslur á samningstíma yfirleitt
tengdar við skuldatryggingaálag
undirliggjandi fyrirtækis. Tekið er
dæmi í skýrslunni af skuldabréfi
UBS, með milligöngu Landsbankans,
sem tengt var lánshæfi Glitnis og
Kaupþings. Var mikilli ákvöxtun heit-
ið á þessum bréfum. Nefndin telur
hæpið að taka þátt í veðmáli um
hvernig ákveðnum fyrirtækjum reiði
af, sem eru utan við sjálfa skuldbind-
inguna. Forsvarsmenn lífeyrissjóð-
anna hafi mátt vita að hæpin heimild
væri fyrir þessum fjárfestingum í 36.
gr. lífeyrissjóðslaganna, a.m.k. ekki í
samræmi við ákvæði greinarinnar um
varfærna fjárfestingu.
Einnig er fjallað í skýrslunni um
milligöngu Landsbankans við útgáfu
franska bankans Société General á
svonefndum baktryggðum skulda-
bréfum. Safnaði franski bankinn
saman 100 bréfum á evrópsk og
bandarísk fyrirtæki með lánshæf-
ismatið AA+. Í skilmálum bréfsins
kom fram að færi meira en 7,7% af
undirliggjandi safni í þrot þá væri
skuldabréfið í heild ónýtt, sem gekk
eftir. Telur nefndin vafa leika á að
lagaleg skilyrði hafi verið fyrir hendi
hjá sjóðunum í slíkum útgáfum. „Þær
eru flóknar og erfitt að átta sig á þeim
og reynslan hefur sýnt að þeim fylgir
mikil áhætta. Í framtíðinni verður að
ætla að taka verði sérstaklega fram í
löggjöf ef þessar fjárfestingar eiga að
vera löglegar og lífeyrissjóðirnar eigi
aðeins að hætta takmörkuðum fjár-
munum í þær af annars vel dreifðu
eignasafni,“ segir nefndin.
Vafasöm kaup í skuldabréfum
Mesta tap lífeyrissjóða 2008-2010
sem hlutfall af eignum 31.des 2007 (milljónir kr.)
Minnsta tap lífeyrissjóða 2008-2010
sem hlutfall af eignum 31.des 2007 (milljónir kr.)
Tap Eign
2008-2010 31.des 07 % af eign
Lsj. verkfræðinga 16.159 30.683 52,7%
Esj. starfsm.Hafnarfj. 883 2.262 39%
Lsj.Vestfirðinga 10.441 27.623 37,8%
Stafir lífeyrissjóður 29.435 82.151 35,8%
Festa lífeyrissjóður 19.709 55.295 35,6%
Almenni lífeyrissj. 29.658 92.662 32%
Gildi lífeyrissjóður 75.540 238.232 31,7%
Stapi lífeyrissjóður 27.719 91.989 30,1%
Lsj. starfsm. ríkisins* 101.528 339.973 29,9%
Lsj. verslunarmanna 80.282 269.069 29,8%
* Auk Lífeyrissjóðs hjúkrunarfræðinga
Tap Eign
2008-2010 31.des 07 % af eign
Lsj. Neskaupstaðar 8 449 1,8%
Lsj.stm.R.víkurborgar 418 40.279 5,7%
Lsj.stm.Búnaðarb. Ísl. 1.211 12.954 9,3%
Esj. Reykjanesbæjar 236 2.235 10,6%
Lsj. bankamanna 4.146 38.058 10,9%
Lsj. stm.Akureyrarb. 699 5.922 11,8%
Lsj. stm.Húsavíkurk. 70 481 14,5%
Lsj. stm.Kópavogsb. 418 2.505 16,7%
Lsj.Vestmannaeyja 3.940 23.372 16,8%
Frjálsi lífeyrissj. 11.946 66.028 18,1%
 Lífeyrissjóðir gagnrýndir fyrir þátttöku í áhættusamri skuldabréfaútgáfu  Efast um lagaleg
skilyrði fyrir kaup á skuldavafningum  Lífeyrissjóðir í málaferlum við slitastjórnir um skuldabréfin
Kaupendur
skuldabréfa
Société General
- nafnverð bréfanna í milljónum kr.
Stapi lífeyrissj. 594
LSR 584
Stafir lífeyrissj. 544
Sam. lífeyrissj. 235
Lsj. Vestfirðinga 97
Stærstu kaupendur
á skuldabréfum
Glitnis í mars 2008
- nafnverð bréfanna í milljónum kr.
LSR 3.370
Gildi lífeyrissj. 3.000
Alm. lífeyrissj. 1.620
Stapi lífeyrissj. 1.000
Stafir lífeyrissj. 500
Landssamtök lífeyrissjóða (LL) sendu frá sér yfirlýs-
ingu í gær þar sem hörmuð er skerðing á lífeyr-
isgreiðslum og réttindum sem sjóðsfélagar margra
lífeyrissjóða hafa mátt þola. Lífeyrissjóðaskýrslunni
er fagnað en tekið fram að heildartap upp á nærri
480 milljarða króna sé 95 milljörðum hærra en sjóð-
irnir hafi rakið til efnahagshrunsins í október árið
2008. Mismunurinn helgist af ólíkum viðmið-
unartímabilum, þar sem í skýrslunni er miðað við af-
komu sjóðanna frá ársbyrjun 2008, en ekki í október
er bankarnir féllu. Tap sjóðanna sé eftir sem áður
mikið.
Landssamtökin segja skýrsluhöfunda benda rétti-
lega á að í mörgum tilvikum höfðu sjóðirnir átt
hlutabréfin lengur og keypt þau á lægra verði en
tap sjóðanna sé reiknað út frá. Í skýrslunni megi
finna gagnlegar ábendingar sem meta þurfi með það
að markmiði að efla fagleg vinnubrögð.
Stóðu mikið högg af sér
„Margt af því sem þar er tekið fram hafa sjóðirnir
nú þegar tekið til skoðunar og fært til betri vegar.
Mikilvægt er að standa vörð um lífeyrissjóðakerf-
ið en eins og fram kemur í skýrslunni voru það ekki
einungis íslensku lífeyrissjóðirnir sem urðu fyrir
áfalli. Þegar fjármálakreppan reið yfir urðu allir líf-
eyrissjóðir OECD-ríkjanna fyrir miklu tjóni. Tap ís-
lensku lífeyrissjóðanna er nálægt meðaltali þess sem
varð hjá lífeyrissjóðum OECD-ríkja,“ segir í yfirlýs-
ingu LL.
Samtökin segja það ennfremur óumdeilt að ís-
lensku lífeyrissjóðirnir hafi orðið fyrir miklu höggi
en staðið það af sér. Það lýsi best styrk kerfisins.
„Þrátt fyrir ýmislegt sem aflaga fór og tilgreint
er í skýrslunni er í henni einnig tekið fram að í sam-
anburði við lífeyrissjóðakerfi annarra OECD-ríkja
komi íslenska lífeyrissjóðakerfið vel út,“ segir í lok
yfirlýsingar Landssamtaka lífeyrissjóða.
Lífeyrissjóðir segja tapið
hafa verið 380 milljarða
 Fagna skýrslunni en miða tap við hrunið í október 2008
Morgunblaðið/Kristinn
Skýrslan Frá kynningu úttektarnefndar lífeyrissjóð-
anna á starfsemi þeirra og fjárfestingum fyrir hrun.
Fram hefur komið að Lífeyrisjóður
starfsmanna ríksins og Lífeyr-
issjóður hjúkrunarfræðinga töp-
uðu mestu á hruninu, eða ríflega
100 milljörðum króna. Þegar mið-
að er við eignir sjóðanna í árslok
2007 þá er hlutfallslegt tap um
30% af eignum. Það er svipað
hlutfall og hjá öðrum stórum sjóð-
um á borð við Gildi lífeyrissjóð,
Stapa lífeyrissjóð og Lífeyrissjóð
verslunarmanna. Lífeyrissjóður
verkfræðinga tapaði hins vegar
hlutfallslega langmestu, eða nærri
53% af eignum. Meginskýringin,
eins og fram kom á mbl.is í gær, er
að sjóðurinn seldi í mars 2008
helming erlendra eigna sinna og
keypti í kjölfarið áhættusöm UBS-
skuldabréf, sem töpuðust.
Þegar skoðað er hvaða sjóðir
töpuðu hlutfallslega minnstu
lenda sjóðir starfsmanna sveitar-
félaga ofarlega á blaði, Lífeyr-
issjóður Neskaupstaðar þar efstur.
Eiga þessir sjóðir sammerkt að
þeim hefur verið lokað fyrir nýjum
félögum og fjárfestu þeir að mestu
í skuldabréfum með ríkisábyrgð,
sem ekki töpuðust í hruninu. Hafa
þessir sjóðir verið reknir af Lífeyr-
issjóði starfsmanna sveitarfélaga.
Lífeyrissjóður bankamanna er
einnig ofarlega á lista yfir hlut-
fallslegt lítið tap, eða um 10% af
eignum, mest vegna innlendra
skuldabréfasjóða.
Verkfræðingar töpuðu mestu
TAP LÍFEYRISSJÓÐANNA MIÐAÐ VIÐ EIGNIR
Á móti heildartapi lífeyrissjóðanna
upp á 480 milljarða króna kemur
hagnaður af öðrum eignum upp á
472 milljarða króna. Heildarfjárfest-
ingatekjur sjóðanna árin 2008-2009
voru því neikvæðar um átta millj-
arða króna, eða 0,5% af hreinni eign
til greiðslu lífeyris í árslok 2007.
Þetta kemur fram í pistli sem
Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ, rit-
aði á á vef Pressunnar í gær um líf-
eyrissjóðaskýrsluna. Þar segir Gylfi
að sér hafi brugðið er hann las þann
kafla skýrslunnar sem fjallar um
heildartap sjóðanna. Bendir hann á
tíundað sé tap sjóðanna á innlendum
hlutabréfum og skuldabréfum en því
sleppt sem þeir högnuðust á.
„Þó að ég sé alveg sammála því að
kryfja það til mergjar hvernig og
hvar tap sjóðanna hefur orðið – og
eins og nefndin gerir að tengja sam-
an mótaðilana til að gefa betri mynd
af því hvernig þetta lítur út – hefði
ég gjarnan viljað fá einnig heild-
armat á áhrif fjárfestingarstefn-
unnar. Þegar efnistökin eru afmörk-
uð aðeins við tapið er verið að gera
því skóna að lífeyrissjóðirnir hefðu
getað komið sér undan áhrifum fjár-
málakreppunnar, sem er auðvitað
útilokað – þó benda megi á eitt og
annað sem betur mátti fara og sem
dregið hefði úr tapinu. Það reynir
fyrst í alvöru á þanþol fjárfesting-
arstefnu lífeyrissjóða þegar að
kreppir. Þá verða áföllin og þá skipt-
ir máli hvort samsetning og dreifing
eigna og eignarflokka stendur af sér
álagið,“ ritar Gylfi m.a. í greininni.
Annars segir hann útkomu skýrsl-
unnar fagnaðarefni og mikilvægt að
efni hennar fái nauðsynlega kynn-
ingu og umfjöllun innan verkalýðs-
félaga og lífeyrissjóða. „Ég tel að
samningsaðilum á vinnumarkaði
beri skylda til þess að taka þessa
skýrslu rannsóknarnefndarinnar
mjög alvarlega og setja í gang vinnu
í samstarfi við Landssamtök lífeyr-
issjóða og stjórnvöld við endur-
skoðun kerfisins og berja í brestina.
Nefndin leggur mjög margt gott til í
því efni sem mikilvægt er að taka
mið af,“ segir Gylfi ennfremur.
Tekjur neikvæðar
um átta milljarða
Morgunblaðið/Kristinn
Lífeyrir Gylfi Arnbjörnsson ásamt
reyndum lífeyrissjóðamönnum.