Morgunblaðið - 07.02.2012, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 2012
Vor í lofti við stífluna Þó útlitið sé víða dökkt birtir til við Elliðaárnar um leið og snjórinn hverfur. Ísinn bráðnar undan fuglunum og fólk nýtur náttúrunnar sem best það getur á milli lægða.
Kristinn
Vaðlaheiðargöng eru
einhver mikilvægasta
samgöngubót landsins.
Þau koma til með að
auka samkeppnishæfni
svæða sem eru köld í at-
vinnulegu tilliti, tengja
saman byggðarlög og
auka umferðaröryggi. Í
stuttu máli má segja að
þjóðhagslegar for-
sendur verkefnisins séu
ríkar og geti orðið enn
meiri þegar uppbygging hefst á
Bakka við Húsavík. Það er ekki bara
Norðurland sem mun hagnast á fram-
kvæmdinni heldur allt landið. Engu að
síður virðist sem svo að örfáir ein-
staklingar hafi náð að taka málið í gísl-
ingu, náð að kasta rýrð á forsendur
verkefnisins og það sem verst er rekið
fleyg í þá samstöðu sem þarf að vera á
landsbyggðinni um einstök verkefni.
Umræðan um göngin hefur verið afar
ósanngjörn.
Allt sem viðkemur Vaðlaheiðar-
göngum þolir dagsljósið. Það stað-
festir skýrsla IFS greiningar þar sem
skýrt kemur fram að allar forsendur
um umferð um göngin og umsvif á
framkvæmdatíma séu réttar og þarfn-
ist ekki frekari skýringa. Þar kemur
líka fram að höfuðstóll láns vegna
ganganna verður alltaf
greiddur að fullu en
óvissa ríkir um endur-
greiðslu vaxta. Þá óvissu
ber að viðurkenna og
auðvelt er að minnka
hana með nýrri fjár-
mögnunaráætlun eins
og að lengja í lánum og,
eins og þegar hefur ver-
ið samþykkt, auknu eig-
in fé eða auknum trygg-
ingum. Þrátt fyrir
skýrsluna verður að við-
urkennast að málið er
komið í ógöngur. Rík-
isstjórnin hefur haldið eins illa á mál-
inu og hugsast getur og deilur núver-
andi og fyrrverandi
samgönguráðherra hjálpa ekki til.
Eftir á að hyggja voru fullyrðingar
Samfylkingarinnar um „gjaldfrjáls
Vaðlaheiðargöng strax“ fyrir kosning-
arnar 2007 forsmekkurinn að því sem
koma skyldi. Allir aðrir flokkar voru á
þeim tíma sammála um að göngin
skyldu gerð í einkaframkvæmd með
aðkomu ríkisins og fjármagnaðar af
veggjöldum. Þær forsendur hafa ekki
breyst. Verkefni sem er sett í hend-
urnar á þeim sem leyfa sér slík vinnu-
brögð verður aldrei annað en torsótt
og erfitt viðfangs. Einnig var það ekki
verkefninu til framdráttar að í fjár-
lögum fyrir árið 2012 er hvergi getið
þeirrar ríkisábyrgðar sem stendur að
baki framkvæmdinni. Það er vænt-
anlega gert til að fegra stöðu rík-
issjóðs.
Þessi vinnubrögð eru ólíðandi og
gefa þeim sem finna jarðgangafram-
kvæmdinni allt til foráttu færi á að
tala um feluleik og blekkingar. Þá
voru líka mikil mistök fyrrverandi
samgönguráðherra að taka sæti í
stjórn Vaðlaheiðargangna ehf. Ekki
nóg með að hann hafi gert sig van-
hæfan til að greiða atkvæði um málið
á Alþingi heldur var um leið settur
óþarfa kjördæmapotsstimpill á málið.
Stimpill sem erfitt hefur reynst að má
af.
Í dag eru það fullyrðingar um að
ríkið greiði fyrir göngin, þau standi
öðrum verkefnum úti á landi fyrir
þrifum og að þörfin sé meiri annars
staðar sem tefja framgang verkefn-
isins. Einnig hefur því verið fleygt inn
í umræðuna að aðkoma ríkisins sé ný
af nálinni. Allar þessar fullyrðingar
standast ekki skoðun þegar grannt er
skoðað.
Í fyrsta lagi eru það notendur gjald-
anna og útsvarsgreiðendur þeirra
sveitarfélaga sem hafa sett fjármuni í
verkefnið sem greiða fyrir göngin. Sú
forsenda hefur ekki breyst. Ríkið
stendur vissulega að ríkisábyrgð að
baki lánveitingum en það þýðir ekki
að ríkið greiði fyrir göngin eins og að-
dróttanir hafa verið um. Í öðru lagi
hefur verkefnið engin áhrif á önnur
verkefni eins og Norðfjarðargöng og
Dýrafjarðargöng sem nefnd hafa ver-
ið í þessu samhengi. Núverandi fjár-
málaráðherra hefur tekið af allan vafa
um það. Engu að síður halda margir
að svo sé um hnútana búið og íbúar
hvers landshluta verða hræddir um
sitt. Vonandi linnir þessum málflutn-
ingi og samstaða næst á landsbyggð-
inni um framkvæmdir hvar sem þær
eru staddar. Í þriðja lagi er ekki sann-
gjarnt að bera mikilvægi jarð-
gangaframkvæmdanna saman. Öll
þau verkefni sem eru í farvatninu eru
mikilvæg, hver út frá sínum for-
sendum. Hvalfjarðargöng voru ekki
mikilvægasta samgöngubót landsins á
sínum tíma út frá umferðaröryggi.
Það eru líka fáir sem mæla gegn því
að Hvalfjörður sé fallegur og gaman
að aka hann í góðu veðri. Engu að síð-
ur var farið í framkvæmdina og
ákveðið að greiða fyrir hana með veg-
gjöldum. Það eru fáir nú sem tala
gegn göngunum og allar þær raddir
sem fjölluðu um mikilvægi annarra
framkvæmda þagnaðar. Í fjórða og
síðasta lagi hafa göngin lengi verið
kappsmál íbúa á Norðurlandi og að-
koma ríkisins alltaf legið fyrir í því
samhengi. Sú aðkoma var svo staðfest
í lögum 97/2010.
Eins og áður segir þarf ekki að fjöl-
yrða um mikilvægi framkvæmdarinn-
ar. Um gríðarlega samgöngubót yrði
að ræða og vandséð hvort hægt yrði
að fara í ódýrari framkvæmd fyrir rík-
issjóð og þegna landsins. Er himinn
og haf á milli þeirra fjárhæða sem rík-
issjóður yrði að greiða ef farið yrði í
framkvæmdina út frá núverandi for-
sendum eða ef hún yrði sett inn á sam-
gönguáætlun. Það verður líka að taka
með í reikninginn að í umræðum og
þeim skýrslum sem lagðar hafa verið
fram hafa þjóðhagslegar forsendur
verkefnisins ekki verið teknar með í
reikninginn. Þannig var til að mynda í
skýrslu IFS greiningar ekki tekið tillit
til væntanlegra umsvifa í Þingeyj-
arsýslum sem munu auka umferð í
gegnum göngin og auka tekjurnar
sem og til þess virðisaukaskatts sem
rennur í ríkissjóð af framkvæmda-
kostnaði og af veggjöldunum. Þetta
eru allt mikilvægir þættir sem taka
verður með í reikninginn þegar loka-
ákvörðun um lánveitinguna verður
tekin á Alþingi.
Eftir Höskuld Þór
Þórhallsson »Um gríðarlega sam-
göngubót yrði að
ræða og vandséð hvort
hægt yrði að fara í ódýr-
ari framkvæmd fyrir
ríkissjóð og þegna
landsins.
Höskuldur
Þórhallsson
Höfundur er alþingismaður.
Vaðlaheiðargöng og hin ósanngjarna umræða
Alþingi ræddi föstudaginn 3.
febrúar sl. að frumkvæði
menntamálaráðherra um stöðu
safna í framhaldi af skýrslu Rík-
isendurskoðunar um málefni
Náttúruminjasafns. Um það
safn snerist líka umræðan að
meginhluta þótt önnur höf-
uðsöfn og gildi minni safna víða
um land bæri á góma. Eins og
aðrar stofnanir hafa söfn lands-
ins mátt þola mikinn niðurskurð
í þrengingum síðustu ára, þeirra mest líklega
Náttúruminjasafnið sem tæpast er þó orðið
sýnilegt. Fulltrúar allra þingflokka tóku þátt í
umræðunni og mátti í máli þeirra greina
ánægjulegan samhljóm. Tekið var undir þá
skoðun Katrínar Jakobsdóttur mennta-
málaráðherra að ekki eigi að hverfa frá fyrri
samhljóða stefnumörkun Aþingis við lagasetn-
ingu 2007 um að koma eigi upp sjálfstæðu og
nútímalegu náttúruminjasafni. Jafnframt bauð
hún upp á samvinnu við nefndir Alþingis um að
fara ásamt ráðuneytinu yfir málefni safnsins,
höggvið verði á hnúta sem myndast hafa og
brautin vörðuð fram á við með aðstöðu fyrir
safnið og starfsemi þess.
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, fyrrver-
andi menntamálaráðherra, og Siv Friðleifs-
dóttir, fyrrverandi umhverfisráðherra, voru í
hópi þeirra sem fögnuðu um-
ræðunni og lýstu samstöðu með
áherslum ráðherra. Siv hafði áður
óskað eftir umræðu um Nátt-
úruminjasafnið sérstaklega og
verður hún væntanlega á dagskrá
þingsins innan tíðar.
Aldarfjórðungs þóf
og biðstaða
Biðstaða og afturför hefur verið
rauði þráðurinn í málefnum nátt-
úruminjasafns í aldarfjórðung og
þjóð okkar til skaða og van-
sæmdar. Á árinu 1985 samein-
uðust 12 alþingismenn úr öllum
flokkum um tillögu til þingsályktunar um „að
hraða undirbúningi að byggingu yfir nútíma-
legt náttúrufræðisafn á höfuðborgarsvæðinu“
og verði hann við það miðaður að unnt yrði að
opna safnið almenningi árið 1989 á 100 ára af-
mæli Hins íslenska náttúrufræðifélags og nátt-
úrugripasafns á þess vegum (mál 497 á 107.
löggjafarþingi). Í framhaldi af því störfuðu
tvær stjórnskipaðar nefndir og veitti undirrit-
aður þeirri síðari (NNN-nefnd) forystu. Lá
víðtæk stefnumörkun fyrir á afmælisárinu og á
vegum Náttúrufræðistofnunar Íslands var
opnuð allmyndarleg sýning í húsnæði stofn-
unarinnar við Hlemm. Horft var til nýbygg-
ingar yfir Náttúrufræðistofnun og sérstakt
Náttúruhús með sýningu á lóð við Njarðargötu
skammt frá Háskólanum. Gert var ráð fyrir
Náttúruhúsi sem sjálfstæðri einingu og lá fyrir
viljayfirlýsing frá Reykjavíkurborg og Há-
skóla Íslands um þátttöku í sýningarþætt-
inum. Þáverandi borgarstjóri, Davíð Oddsson,
og Sigmundur Guðbjarnason, rektor Háskól-
ans, veittu þessari þriggja stoða hugmynd um
safnið brautargengi. Undirbúningsfjárveiting
vegna byggingarframkvæmda fór inn í fjár-
lagafrumvarp vegna ársins 1992. Þá umhverfð-
ist því miður einn þingmaður úr stjórnarliði og
lagðist þversum og lét þingflokkur Alþýðu-
flokksins undan þeim hamagangi og fjárveit-
ingin var strikuð út. Málefni náttúruminja-
safns lentu síðan í langvarandi útideyfu og
hefur sú saga oft verið rakin. Lóðin við Njarð-
argötu er þó enn merkt náttúruminjasafni á
skipulagi borgarinnar.
Perlan er lausnarorðið
Síðastliðinn laugardag 4. febrúar birtist í
Fréttablaðinu grein eftir Hjörleif Stefánsson
arkitekt og Þórunni Sigríði Þorgrímsdóttur
sýningarhönnuð undir fyrirsögninni „Perlu í
Perluna“ og hefur hún vakið verðskuldaða at-
hygli. Rökstyðja þau þar þá hugmynd að í stað
þess að Orkuveita Reykjavíkur selji þessa
táknmynd Reykjavíkur á Öskjuhlíð til einka-
aðila verði þar komið upp því Náttúruminja-
safni sem lengi hefur verið beðið eftir. Ég hygg
reyndar að Andri Snær Magnason rithöfundur
hafi sett fram svipaða hugmynd fyrir nokkrum
árum. Með Perlunni er mælt lausnarorð sem
gæti orðið öllum sem að framkvæmd kæmu til
vegsauka og bætt fyrir vanrækslusyndir lið-
inna áratuga. Húsið talar fyrir sig og skapar
Náttúruminjasafni það umhverfi sem einstakt
má telja á veraldarvísu. Ríki og borg hljóta að
geta sameinast um að leysa fjárhagsþáttinn og
fullvíst má telja að háskólarnir í næsta ná-
grenni hlúi að uppbyggingu safns á þessum
stað með ráðum og dáð. Rannsóknastofnanir
landsins, ekki aðeins Náttúrufræðistofnun
heldur einnig vísindastofnanir háskólanna,
Hafrannsóknastofnun, Veðurstofa Íslands og
fleiri, eiga að opna slíku Náttúruminjasafni í
Perlunni þekkingarbrunna sína ekki síður en
ef safnahúsið risi við Njarðargötu eins og að
var stefnt fyrir röskum 20 árum.
Íslendingar þurfa á því að halda í þeirri
kröm sem hvílt hefur yfir landi um skeið að
geta sameinast um eitthvað táknrænt sem
kveikir glóð í ungum hjörtum og gleður þá sem
sækja okkur heim. Náttúra Íslands hefur allt
frá dögum Jónasar Hallgrímssonar, Benedikts
Gröndals og Bjarna Sæmundssonar verið það
athvarf sem flestir leita í. Húsnæði Perlunnar
og heitavatnsbrunnarnir sem hún hvílir á gefa
kost á uppbyggingu nútímalegs nátt-
úruminjasafns í viðráðanlegum áföngum. Er
eftir nokkru að bíða að taka stefnuna í ljósi
sameiginlegs áhuga þjóðþings, ráðherra og
væntanlega einnig Reykjavíkurborgar?
Birtir yfir Náttúruminjasafni
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Með Perlunni er mæltlausnarorð sem gæti orðið
öllum sem að framkvæmd
kæmu til vegsauka og bætt
fyrir vanrækslusyndir liðinna
áratuga.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.