Morgunblaðið - 08.02.2012, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 2012
Viðbúnaður Í úrhelli gærdagsins kom handklæðið í góðar þarfir.
Golli
Tjón íslensku lífeyr-
issjóðanna af hruninu
var um 380 milljarðar
króna en ekki 480
milljarðar eins og fram
kemur í skýrslu út-
tektarnefndar. Nefnd-
in mælir tjónið frá 1.
janúar 2008 en ekki frá
byrjun hrunsins sem
hófst í október 2008
eins og flestum ætti að
vera ljóst. Með því að meta ekki
áhrif hrunsins frá því að hrunið
hófst, en reikna það þess í stað frá
ársbyrjun 2008, er sýnd 95 millj-
örðum hærri tala en hið raunveru-
lega tjón er. Það stafar af geng-
isþróun hlutabréfa á mörkuðum á
fyrstu 9 mánuðum ársins sem öll
var niður á við á innlendum sem al-
þjóðlegum mörkuðum. Ekki hafa
verið kynnt nein rök fyrir þessari
framsetningu nefndarinnar og því
er óhjákvæmilegt að leiðrétta þetta
þannig að umræðan um skýrsluna
verði ekki á frekari villigötum vegna
þessa.
Hjá Lífeyrissjóði verzlunar-
manna nam tjón vegna hrunsins um
50 milljörðum króna, sem var
fimmtungur eigna sjóðsins á þeim
tíma. Þessar upplýsingar hafa legið
fyrir í 3 ár og um þær hefur verið
fjallað opinberlega af hálfu sjóðsins,
m.a. á ársfundum. Sjóðurinn hefur
því leiðrétt þær tölur sem nefndin
heldur fram um tjón sjóðsins og
fram koma í skýrslunni. Í því sam-
bandi er vakin athygli á frétta-
tilkynningu á vef sjóðsins, live.is,
frá því 3. febrúar sl. Þar er einnig
gerð grein fyrir margháttuðum um-
bótum sem gerðar hafa verið á
verklagi hjá sjóðnum bæði fyrir og
eftir hrun.
Það ber ekki að skilja orð mín
þannig að tjón sjóð-
anna sé ekki tilfinn-
anlegt og sárt þó gerð
sé athugasemd við þá
framsetningu sem sýn-
ir það meira með því
að færa hrunið til í
tíma. Hrunið hófst í
byrjun október 2008
og það er eini tíminn
sem rökrétt er að miða
við þegar afleiðingar
þess eru metnar. Þá tel
ég afar brýnt að tjón
íslenskra lífeyrissjóða
sé sett í samhengi við annað sem
gerðist í heiminum þegar lagt er
mat á umfang þess.
Sambærilegt við OECD-ríkin
Það má ekki gleymast að á Ís-
landi varð bankahrun. Um allan
hinn vestræna heim varð fjár-
málakreppa. Trúlega sú versta frá
hruninu mikla árið 1929. Það þarf
því enginn að búast við því að lífeyr-
issjóðir komist gegnum slíka at-
burði án þess að verða fyrir alvar-
legum skakkaföllum. Á Íslandi varð
hrun banka og fjölda fyrirtækja en
annars staðar á Vesturlöndum urðu
bankar og atvinnulíf fyrir höggum í
kreppunni en ekki hruni eins og hér
varð. Í ljósi þess er það athyglisvert
að tjón íslensku lífeyrissjóðanna
skyldi ekki verða meira en varð að
meðaltali innan OECD.
Í skýrslu sem Capacent ráðgjöf
gerði fyrir Lífeyrissjóð verzl-
unarmanna árið 2009 kemur m.a.
fram að meðalávöxtun lífeyrissjóða í
OECD-ríkjunum hafi verið neikvæð
um 23% á árinu 2008 sem er svipuð
fjárhæð og tjón íslensku lífeyris-
sjóðanna varð af hruninu. Fram
kemur í skýrslunni að gengi lífeyr-
issjóða í heiminum hafi verið ákaf-
lega slæmt árið 2008 og það versta í
sögu þeirra flestra. M.a. kemur
fram að eftirlaunasjóður norska rík-
isins hafi tapað 27,8% eigna og er-
lenda deildin, norski olíusjóðurinn,
hafi tapað 23,3% af nafnvirði. Þessir
sjóðir voru þó allir með eignasöfn
sín í löndum sem þurftu ekki að
horfast í augu við bankahrun eins
og við Íslendingar.
Þegar horft er á tilfinnanlegt tjón
íslensku lífeyrissjóðanna af
hruninu, sem nam rúmum 20% af
eignum þeirra, er óhjákvæmilegt að
setja þessar tölur í alþjóðlegt sam-
hengi. Við megum ekki láta eins og
áföllin hafi einungis orðið á Íslandi –
alþjóðleg kreppa gekk yfir og afleið-
ingar hennar bitnuðu á Íslandi af
enn meiri þunga vegna bankahruns-
ins sem átti sér margháttaðar or-
sakir, m.a. í kerfi sem hafði vaxið
samfélagi okkar yfir höfuð.
Fjármálastofnanir hrundu –
lífeyrissjóðir fengu högg
Flestar fjármálastofnanir á Ís-
landi hrundu til grunna. Stóru
bankarnir urðu gjaldþrota, spari-
sjóðakerfið fór að stórum hluta
sömu leið, einnig margar af smærri
bankastofnunum og vátrygging-
arstarfsemin féll að miklu leyti. Líf-
eyrissjóðirnir misstu fimmtung af
eignum sínum í hruninu – sem var
óskaplega sárt.
En 80% af eignum sjóðanna stóðu
eftir í vel dreifðu eignasafni innan
lands og erlendis og lífeyrissjóðirnir
hafa náð sér á strik og eflst að nýju.
Réttindi sjóðsfélaga óbreytt
Sjóðsfélagar lífeyrissjóða á al-
mennum markaði hafa þurft að taka
á sig skerðingu lífeyrisréttinda. Hjá
Lífeyrissjóði verzlunarmanna voru
réttindi okkar sjóðsfélaganna skert
um 10% árið 2010 til að mæta áhrif-
um hrunsins. Vert er að undirstrika
að ekkert af því sem fram kemur í
skýrslu úttektarnefndarinnar leiðir
til frekari skerðingar réttinda.
Þetta er afar mikilvægt og hefur því
miður orðið útundan í þeirri um-
ræðu sem orðið hefur í kjölfar út-
komu skýrslunnar.
Lífeyrissjóður verzlunarmanna
jók réttindi sjóðsfélaga á árunum
1997 til 2007 um rúm 24%. Eftir
skerðingu ársins 2010 hafa réttindi
sjóðsfélaga engu að síður aukist um
12% nettó frá árinu 1997. Lífeyr-
isréttindin eru verðtryggð og taka
verðlagsbreytingum í hverjum mán-
uði.
Í skýrslu úttektarnefndarinnar er
fjallað ítarlega um tjón lífeyrissjóð-
anna vegna taps af hlutabréfaeign í
íslenskum bönkum og öðrum fyr-
irtækjum. Þar er að sjálfsögðu um
að ræða uppistöðuna í hinu mikla
tjóni sem varð við hrunið. Vegna
þessa hafa menn látið að því liggja
að það sé glannaleg og óábyrg fjár-
festingarstefna að fjárfesta í hluta-
bréfum.
Þegar fjárfest er í hlutabréfum –
eins og ávallt er gert í góðri trú og í
hagnaðarskyni – getur fjárfestir
tæpast gert ráð fyrir bankahruni í
áhættugreiningu sinni.
Raunávöxtun 6,5%
Það er merkileg staðreynd að
þegar litið er á raunávöxtun Lífeyr-
issjóðs verzlunarmanna af allri ís-
lenskri hlutabréfafjárfestingu
sjóðsins frá upphafi árið 1980 og til
ársloka 2009 – þ.e. fram yfir hrun og
fram yfir áföllin af hruninu, þá nem-
ur raunávöxtunin 6,5% á ári.
Það hlýtur að teljast óvæntur og
merkilegur árangur í ljósi alls þess
sem sagt hefur verið með niðrandi
hætti um „glannalegar og óábyrg-
ar“ fjárfestingar lífeyrissjóða í
hlutabréfum.
Veruleiki hlutabréfafjárfestinga
markast af skini og skúrum. Það er
aldrei á vísan að róa. En heildar-
árangur verður metinn þegar litið
er yfir langan tíma og í ljósi þess
hlýtur 6,5% raunávöxtun af fjárfest-
ingum sjóðsins í íslenskum hluta-
bréfum frá upphafi og fram yfir
hrun að teljast góð og mjög í þágu
hagsmuna sjóðsfélaganna.
Allir sáu það fyrir
Þeim er mikill vandi á höndum
sem taka að sér að leggja mat á
liðna atburði og kveða upp úr um
það hvort margra ára gamlar
ákvarðanir hafi verið réttar eða
rangar þegar þær voru teknar.
Jafnan er það þannig að þeir sem
tóku umdeildar ákvarðanir voru
ekki í stöðu til að vita úrslitin eins
og rannsakendur hins vegar eru.
Það er mun auðveldara að hafa
réttu svörin á reiðum höndum þegar
öll spilin snúa upp á borðinu.
Þess vegna er full ástæða til að
hvetja þá sem dæma til að fara fram
af varkárni.
Nýútkomin skýrsla úttekt-
arnefndarinnar breytir ekki fyrri
skoðun minni á því að enginn hefur
gert skarpari grein fyrir íslenska
hruninu árið 2008 en rithöfundurinn
Þórarinn Eldjárn. Hann sagði í bók
sinni, Alltaf sama sagan:
„Það var ekki fyrr en eftir hrunið
sem allir sáu það fyrir.“
Eftir Helga
Magnússon »Raunávöxtun Lífeyr-issjóðs verzlunar-
manna af allri íslenskri
hlutabréfafjárfestingu
sjóðsins frá upphafi árið
1980 og til ársloka 2009
– þ.e. fram yfir hrun og
fram yfir áföllin af
hruninu – nemur 6,5% á
ári. Helgi Magnússon
Höfundur er formaður stjórnar
Lífeyrissjóðs verzlunarmanna.
Tjón lífeyrissjóðanna af hruninu
var 380 milljarðar – ekki 480
Gagnrýn hugsun
hefur ekki átt upp á
pallborðið í íslenskri
þjóðmálaumræðu.
Umræða um málefni
lífeyrissjóða hefur ver-
ið því marki brennd
fram til þessa og það
hefur verið áhugavert
að fylgjast með henni í
kjölfar þeirrar skýrslu
sem lífeyrissjóðirnir
létu sjálfir gera og var
kynnt nú fyrir helgi. Skýrslan sýnir
að tap lífeyrissjóðanna var verulegt
og augljóst er að það þarf að fara
málefnalega og af yfirvegun yfir
starfsemi þeirra og starfsumhverfi.
Áhugaverðast hefur þó verið að
fylgjast með skrifum formanns ASÍ
sem hefur gagnrýnt skýrsluna harð-
lega. Hann færir fyrir því rök að tap-
ið hafi ekki verið svo mikið eftir allt
saman og einnig hefur verið bent á
að það sé svipað og hjá öðrum lífeyr-
issjóðum í Evrópu.
Sérfræðingahópur Jóhönnu
Gylfi minnist hins vegar ekki á að
stærsta einstaka ástæðan fyrir
ávöxtun lífeyrissjóðanna eftir
bankahrun er verðtryggingin. Hann
gleymir líka að nefna að Jóhanna
Sigurðardóttir þáverandi félags- og
tryggingamálaráðherra fól honum
hinn 27. október 2008 að leiða sér-
fræðingahóp sem falið hefur verið að
skoða hvort og þá hvaða leiðir séu
færar til að bregðast
við vanda lántakenda
vegna verðtryggingar.
Samfylkingin þekkir
vel til þessa hóps þar
sem einn af þingmönn-
um hennar, Sigríður
Ingibjörg Ingadóttir,
var starfsmaður hóps-
ins.
Niðurstaða hópsins
var að taka ekki á
vanda lántakenda með
verðtryggð lán. Síðan
þá hefur verðtrygg-
ingin kostað lántak-
endur um það bil 200 milljarða
króna. Þetta er þungur baggi fyrir
heimilin í landinu og hefur átt sinn
þátt í að skapa það ófremdarástand
sem nú ríkir í fjármálum heimila
landsins. Það er mitt mat að sama
hvaða skoðanir fólk hefur á verð-
tryggingunni geti fáir mótmælt því
að ef einhvern tímann var nauðsyn-
legt að taka hana úr sambandi, í það
minnsta kosti tímabundið, þá var
það í kjölfar vinnu Gylfa og sérfræð-
ingahópsins.
Reikningurinn sendur
á skuldug heimili
Ákvörðun Gylfa og sérfræð-
ingahópsins hafði það hins vegar í
för með sér að hægt var að „fela“ tap
lífeyrissjóðanna þannig að það væri
mun minna en raun bar vitni. Það
má færa sannfærandi rök fyrir því
að í þessari ákvörðunartöku hafi
Gylfi ekki haft hagsmuni umbjóð-
enda sinna í ASÍ að leiðarljósi því hið
raunverulega tap lífeyrissjóðanna
færðist beint yfir á skuldug heimili í
gegnum verðtrygginguna. Þau
borga allt í boði Gylfa og Jóhönnu.
ASÍ, Samfylkingin og ESB
Í stað þess að gæta hagsmuna
launafólks gerir Gylfi hvað hann get-
ur til að koma þjóðinni inn í ESB.
Hann er einn af fáum einstaklingum
í Evrópu sem dásama evruna og er
búinn að setja áróðursmaskínu ASÍ í
að reyna að fegra hana eins mikið og
kostur er. Í þeirri umræðu nefnir
hann ekki útgjöld þeirra sem búa í
ESB við að halda henni á lífi.
Það er algjör samhljómur á milli
hans og Samfylkingarinnar þar sem
þessi stjórnmálaöfl segja í fullri al-
vöru að ekkert sé hægt að gera í
verðtryggingarmálum þjóðarinnar
nema taka upp evru! Þetta er full-
kominn fyrirsláttur. Ef formaður
ASÍ og forsætisráðherra eru svona
mikið á móti verðtryggingunni, af
hverju lögðu þessir aðilar ekki til að
kippa henni tímabundið úr sambandi
á þeim tímapunkti sem það hefði
skilað launþegum þessa lands raun-
verulegum kjarabótum?
Gleymdir þú ekki
einhverju Gylfi?
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson » Í stað þess að gæta
hagsmuna launa-
fólks gerir Gylfi hvað
hann getur til að koma
þjóðinni inn í ESB.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
Höfundur er alþingismaður.