Helgafell - 01.05.1945, Blaðsíða 14

10
HELGAFELL
Hinn 13. nóvember kom Jónas til Kaupmannahafnar og var þar um
veturinn. En sumarið eftir, 1843, fór hann út til Sóreyjar og dvaldist þar
fram á næsta vor hjá Steenstrup, vini sínum, sem þá var orðinn kennari
við latínuskólann þar. I öndverðum maímánuði hvarf hann svo til Hafnar
og átti þar síðan heima til dauðadags, 26. maí 1845. Þessi fimm misseri
vann hann að íslandslýsingunni eða réttara sagt undirbúningi hennar og
sóttist seint. Hafa margir virt honum þetta til ódugnaðar, en það er ekki
rétt að mínum dómi. íslandslýsingin var svo stórkostlegt viðfangsefni, að
ekki var von til, að Jónasi, né öðrum, tækist að ljúka henni á skömmum
tíma, og þurfti ótrúlega mikinn undirbúning áður en unnt væri að setj-
ast við að semja hana. Á þessum tíma var náttúrufræðiþekking manna all-
mjög í molum og handbækur af skornum skammti. Þurfti því víða fanga
að leita, einkum til hins almenna hluta ritsins. Þannig skrifaði Jónas hvað
eftir annað frá Sórey og kvað sig verða að fá bókina Insecta lapponica
(Skordýr Lapplands), því að ekki væri ,,hægt að komast fram úr skor-
kvikindunum á íslandi að öðrum kosti.” Þess er og að geta, að um sama
leyti var Bókmenntafélagið að gefa út Uppdrátt Islands eftir Björn Gunn-
laugsson. Björn sat hér heima, og kom það í hlut Jónasar að fara yfir
handritið og lagfæra það. Vann hann að þessu af miklum áhuga, og lét
það ganga fyrir öðru, enda gat naumast komið til mála að rita íslandslýs-
inguna fyrr en uppdrátturinn væri kominn út. Svipuðu máli gegndi um
sóknalýsingarnar. Þær voru nauðsynleg heimildarrit, en komu heldur dræmt,
eins og áður segir. Allt þetta tafði fyrir, enda var verkinu skammt komið,
er Jónas féll frá. Virðist honum hafa orðið furðulega óslyngt um þessi
ritstörf, slíkur yfirburðasnillingur sem hann var. En þess er ekki að dylj-
ast, að hann var afkastamaður ekki mikill, og olli því gáfnafar hans og
skapferli.
III.
Jónas Hallgrímsson var maður mjög fjölhæfur og lét til sín taka allt.
sem á vegi hans varð, fagurt eða fróðlegt. Hann var í senn húmanisti og
realisti, náttúrufræðingur og skáld, enda jafnvígur á allar námsgreinar.
Slíkum mönnum er jafnan nokkuð hætt við því að drepa orku sinni á
dreif. Hann var viðkvæmur í lund, fáskiptinn nokkuð, en ekki jafnhug-
aður og virðist hafa átt erfitt með skapsmuni sína hin síðari ár, enda fó/
lífið um hann hrjúfum höndum, svo að eftir eymdi í huga hans.
Fáar sögur fara af æsku Jónasar, en þó virðist hann hafa verið glað-
sinna að upplagi og elskur að öllu fögru. Snemma kennir þó í kæti hans
einhvers annarlegs trega, líkt og í sólskini hins sumarlanga dags.
Níu ára gamall missti hann föður sinn á sviplegan hátt. Síðan var hann
sendur að heiman, í aðra sveit til allra ókunnugra, og má nærri geta, að
það hafi orkað fast á hinn næma svein, þó að ekki væri í kot vísað þar
sem móðursystir hans var. Sú var önnur reynsla Jónasar, að hann gat ekki,