Helgafell - 01.05.1953, Blaðsíða 5

ÁSMUNDUR SVEINSSON
3
bilin eru mjög eðlisóskild, en þróunargangurinn er í höfuðatrið-
um allstaðar hinn sami. Slík tímabil eru til dæmis skeið grísku
listarinnar frá c. 1000—100 f. Kr., skeið gotneskrar listar frá c.
1100—1500 og tímabil það sem hófst á 14. öld með húmanism-
anurn á Ítalíu og hefur staðið allt þar til nú. Ég nefni aðeins
þessi þrjú tímabil vegna þess, að þau munu vera mönnum nær-
tækust, og mun ég reyna að bregða ljósi á þróunarsögu þeirra
í fáum orðum. Tilgangurinn er ekki sögulegt grúsk, heldur skiln-
ingur á því, sem einmitt nú er að gerast í listum.
Þegar við lítum á sögu grískrar listar, sjáum við að hún
skiptist í þrjá aðgreinda kafla. Fyrst kemur langt skeið sem
einkennist af mjög strangri formtúlkun, allt að því óhlutlægri á
köílum. Mannslíkaminn er stílfærður, andlitssvipurinn fjarrænn
og óraunverulegur, — það er ekki frásagnaratriðið heldur form-
gerðin, sem skiptir listamanninn máli. Þetta skeið nefnum við
„arkaiskt". Það er forskeið grísku hámenningarinnar, sköpunar-
tími nýrra viðhorfa, þjóðfélagslega sem listrænt, — deigla nýrrar
manngerðar. Næst þessu fylgir svo klassiska tímabilið, öruggt
og fágað, bein spegilmynd þess þjóðfélagslega jafnvægis, sem
hafði verið náð. Myndir þess anda ró og unaði. Þegar þjóðfé-
lagsskipunin tekur að bresta, breytir listin einnig um svip. Túlk-
unin verður ofhlaðin og dramatísk, ástríður fá lausan tauminn,
tilfinningaríki þeirra oft greinilega falskt og tilbúið. Þetta nefn-
um við Hellenisma eða ofhlæðistíma. Og loks rennur svo þessi
mikla listhefð út í sandinn í ágætu handverki en algjörlega
bragðlausri eftiröpun fyrirmynda. Hér finnum við því þróunina:
Æskuskeiðið, leitandi, dálítið utan við heiminn; fullorðinsárin,
róleg og sjálfsvitandi, og loks hnignunarmarkið í háspenntri
mælgi eða hugmyndalausri kunnáttu. Stjórnmálasagan er ná-
kvæmlega eins.
Gotneska tímabilið, eða tímabil kaþólskrar helgilistar Norð-
urálfu, á sér sömu æviskeið. í frumgotneskum myndum er það
formleitin sem setur svip sinn á allt. Óhlutbundin, fjarri allri
náttúrulíkingu, umbrot og gróska nýs viðhorfs, sem er að finna
sér mál. Þjóðsögulega er það tíminn, þegar Norðurevrópa er
að koma sér niður á traust samfélagsform, borgir að rísa, nýjar
stéttir að myndast, peningaverzlun að aukast og einstaklingur-
inn að losna við aldagömul átthagabönd. Á 13. og 14. öld er