Helgafell - 01.05.1953, Blaðsíða 25
ÁSMUNDUR SVEINSSON
23
holtin, ekki Afrodite sem brælaði inni í Þvottalaugum heila
mannsævi og ekki Appollo sem barði jötunefldur glóandi járnið
í smiðju. — það voru hetjur erfiðisins, lúnar og þungar í hreyf-
ingum. Að sjá fegurð í þessu fólki, þrátt fyrir allt, það er glæp-
urinn við íslenzka list. Að túlka það af sama lítillæti hjartans
og það sjálft bar í brjósti, það er ljótleikinn. Einn skammtur af
væmni, annar skammtur af stofumenningu, það er krafan. Fyrir
þá kröfu hafa þessar myndir hvergi mátt sjást og listamaður
þeirra verið lagður í einelti.
En á hvaða hátt túlkar Ásmundur þessi viðfangsefni? Þar
skilur á milli hans og margra annarra myndhöggvara sem valið
hafa svipað myndefni. Hjá honum er erfiðismaðurinn aldrei
bevgður þræll, aldrei vonlaust úrhrak mannlífsins, heldur stolt-
ur og sterkur. Það er ekki meðaumkvunin heldur aðdáunin, sem
býr undir. Hvernig hefði íslenzka þjóðin getað klofið fátækt sína
og harðæri í þúsund ár, ef mannvirðingin hefði ekki vaxið með
erfiðinu? Ef til vill eigum við íslendingar þetta sjónarmið um-
fram flestar þjóðir, og kannski er það lykillinn að þeirri gátu,
hvernig við höfum komizt af.
Járnsmiðurinn styðst fram á steðja sinn jötunefldur og býður
heiminum byrginn. Það er sterk sjálfsvitund, jafnvel þótti, sem gef-
ur honum svo mikla reisn. Hann felur ekki líkama sinn, heldur
stendur gleiður og fast í jörðina, Þór nútímans með Mjölni vinn-
unnar. Frægir menn hafa prófað hann anatómiskt og komizt að
þeirri niðurstöðu, að hann stæðist ekki prófið. Ég man ekki hvort
handleggurinn var of langur eða höfuðið of lítið, nema hvort-
tveggja væri. Svo vantaði samfestinginn, hatt og armbandsúr,
— að minnsta kosti var þetta mjög slæmur járnsmiður, sem ekki
var trúandi fyrir neinu. Svona herfilega getur listamaður mis-
skilið samtíð sína!
Þannig var það líka um Vatnsberann. Frá sjónarmiði lista-
mannsins varð þessi forna erfiðisstétt Reykjavíkur hvorki túlkuð
með mjóslegnu flúri né léttri hreyfingu, heldur varð þunginn og
átakið eð setja myndinni svip. Allt annað hefði verið falskt.
Konan stígur fram og beygir sig um leið og hún tekur upp vatns-
föti rrnar, og öll formgerð líkamans víkur fyrir túlkun átaksins.
Líkaminn lagar sig beinlínis eftir því. En þrátt fyrir þetta er í
myndinni mýkt og mannleg hlýja, sem gefur henni innilegan