Helgafell - 01.05.1953, Blaðsíða 95

BÓKMENNTIR
93
En jafnan er hann bundinn trúnaði við
hinn sögulegu veruleika, sem bók hans
er spunnin úr. Hann varð að raun-
þekkja sögu tímabilsins og mátti aldrei
slá á falska nótu. Menningarsöguleg
þekking hans varð að vera slík, að
hann greindi aldrei neitt, sem fjar-
stæðukennt var að því er varðaði þá
öld, er hann túlkaði. Hann notar út í
yztu æsar skáldaleyfi sitt til þess að
ýkja, flúra, draga upphleyptar mynd-
ir. Aðeins eitt var honum bannað: að
Ijúga.
Halldór Laxness mun án efa sverja
af sér ,,sögulegar skáldsögur“. En
Gerpla hans hefði aldrei verið skráð
ef hann hefði ekki viðað að sér víð-
tækri þekkingu á sögu víkingaaldar-
innar. En hann er auk þess gæddur
því skyni, sem enginn sagnfræðingur
rná án vera : hæfileikanum til að kenna
þef og lit hverrar aldar, skynja ,,the
abstracts and brief chronicles of the
time“, eins og Shakespeare sagði.
óerpla er að hætti annarra skáldsagna
Laxness: þar eru ýkjur, flúr, upp-
hleyptar myndir. En hann segir alltaf
satt. Á þeirri stundu sem Laxness hætt-
lr að segja satt, hættir hann að vera
skáld.
III.
A Islandi er lokið landnámi, bænd-
ur hafa skipt landi með sér, ung kristni
er að festa rætur, studd höfðmgjum,
sem töldu sér meiri auðsæld og frama
af Kristi, ,,vini kauprr,anna“, og móð-
Ur hans, sem ,,er stjarna mikil far-
^önnunT*. Þetta er undir lok víkinga-
aldar. Islenzkir víkingar eru horfnir
f'ei'Ti, skipbrotsmenn sinnar samtíðar,
e ausir flestir, jafnvel vopnlausir. Þeim
VirSist ekki hafa haldizt á neinu nema
^egoinni — sögum þeim, er þeir voru
einir til frásagnar um. Ungir vestfirzk-
ir sveinar drekka í sig sögur víkinga
við kné mæðra og fóstra. Hávar, faðir
Þorgeirs, átti kylfu eina vopna, er hann
kom úr víkingu. Aðeins einu sinn:
virðist Þorgeir Hávarsson hafa efazt
um sögur móður sinnar af afrekum föð-
urins: hví átti hann eigi völ góðra
vopna, slíkur garpur ? En Þórelfur móð-
ir hans svarar því til, að ,,sverð hans
fórst í hafi“.
Með fáum en föstum dráttum dregur
Laxness upp mynd af íslenzkri þjóð-
menningu í upphafi 11. aldar, menn-
ingu, sem enn er í deiglunni, en krist-
inn dómur og heiðinn eiga með sér
fyrstu fangbrögð. Enn svífur andi
víkingaaldarinnar yfir vötnunum og
ríkir í hugum hinnar ungu kynslóð-
ar. Hinum snauðu víkingum, er skol-
að hefur upp á strönd úti á Islandi
þykir lítill vegur að því að draga
fiska og snúast um beljurassa á móts
við það að vega menn og afla sér
frægðar. Skapgerð Þorgeirs Hávars-
sonar mótast öll af uppeldi móður
hans, hinni harðlyndu húsfreyju Há-
vars víkings: „þannig urðu fáar ást-
gjafar Þórelfar húsfreyju til handa syni
sínum, utan hreystisögur af fornköpp-
um og sigurlof konunga þeirra er gera
framgjarna kotungssonu sér að vinum
með örlæti og launa hjartaprýði með
gildum baugum.“ Enn kenndi hún það
syni sínum, að orð væru ,,til allra hluta
fánýt nema þess lofs er byrjar konúng-
um, sverði og orustu.“
Þegar Þorgeir fer tólf vetra gamall
að Reykjahólum til Þorgísls frænda
síns hefur hið einfalda og óbrotna sál-
arlíf hans þegar verið steypt í það mót,
sem hann losnaði eigi úr alla ævi síð-
an. Að Reykjahólum er mikil búsum-
sýsla. Hinir íslenzku bændahöfðingj-