Helgafell - 01.05.1953, Blaðsíða 119

BÓKMENNTIR
117
crargar bækur á síÖustu árum bera vísu-
orð úr Völuspá sem titil.
Mitt andlil og þitt
Sögur — Jón Ósl^ar — Heicns-
kringla 1952
Helztu yrkisefni Jóns Óskars er það
fólk , sem lít'ð á undir sér, börn, smæl-
ingjar, íbúar kjallara og kvistherbergja.
Eftir því sem næst verður komizt er
lífsviðhorf höfundar í heilbrigðara lagi,
hugur hans er allur hjá lítilmagnanum,
þótt engan hvetji hann til uppreistar
með lúðurhljómi.
Jón Óskar er smiður hagur, en ekki
skáld. Hann segir á einum stað: ,,. . .
ég er að reyna að skilja rök þeirra at-
burða, sem gerzt hafa kringum mig og
í huga mínum og í návist minni . . .“
Hafi höfundur orðið einhvers vísari um
rök þessi, lætur hann það a. m. k. ekki
uppskátt. Hlutverk skáldsins er vissu-
lega að hjálpa manninum að skilja hin
duldu rök, er móta líf hans og sýna
honum samhengi hlutanna. En þvert á
móti því að auka skilning lesarans á
því sem hann vissi fátt fyrir, eru sögur
Jóns Óskars sem slitnar úr samhengi
við meginstraum mannlífsins og sam-
úmans. Þær eru emstakar smámyndir,
haglega gerðar en boða engan nýjan
skiln ng, og reyndar ekki gamlan held-
ur.
Þegar bezt lætur, fær lesandinn rennt
ofurlítinn grun í drög að öðru sögusviði
bak við hið sagða, en örsjaldan er þar
að fá heila mynd. Sögurnar höfða ekki
til neins, sem beinlínis felst í orðun-
U'.H.
Smásagan er einmitt það listform
Þar sem hvert einstakt orð er dýrast
verði keypt, eitt orð í smásögu verður
að jafngilda heilum kafla í lengri sög-
um, ein setning smásögu á að vera
sjálfstæður heimur í órofa samhengi
við aðrar setn’ngar hennar. Orðin tóm
eru þar ekki lífsins forði. Handan þess
sögusviðs, er orðin bregða upp, skynj-
un við önnur svið meiri og stærri, vídd-
ir og dýptir, se.m eru hin eiginlega saga,
en orðin aðeins teng’ll þessara tveggja
heima. Þannig eru listaverk meistar-
anna.
Slíkt er ekki á færi nema snillinga
og vel fyrirgefanlegt, ef Jóni Óskari
hefði tekizt þess í stað á hjávegum sín-
um að finna sérkennilegar rranngerðir
og skemmtilegar skaphafnir sem slík-
ar, þótt ekki hefðu þær hærra gildi.
En þar er allt á sömu bókina lært. Fólk-
ið í sögum hans er ekki persónur, held-
ur einfaldar andlitsmyndir eingöngu.
Þar að auk eru andlitin hvorki frum-
leg né sérstök.
Margt væri Jóni enn til afsökunar,
ef hann ritaði tunguna það snjallt, að
hann hefði þess vegna fundið hjá sér
hvöt til að láta sögur sínar á þrykk út
ganga, þótt boðskapur þeirra og list
yrði lítill fengur. En þar kemur mað-
ur enn að tcmum kofunum. Mál'ð er
að vísu slétt og fellt, engir óviðráðan-
legir hnökrar né hneykslanlegar smekk-
leysur, en hversdagslegt er það og líf-
lítið.
Listvaki flestra höfunda er sprottinn
af tveimur rótum, sem oft verða þó vart
aðskildar: þeim atburðum er gerast í
persónu hans sjálfs og hann er bein-
línis viðriðinn og þeim atburðum sam-
tím.ans og mannlífsins yfirleitt, er orka
á hug hans, þótt hann sé þar ekki bein-
línis í snerting. Jón Óskar hefir að
vísu horft af strönd sinni yfir brimgarð
mannlífsins, en ekki tekizt að láta
boðaföllin byltast í penna sínum, held-