Kjarninn - 31.07.2014, Qupperneq 12

05/09 nEytEnduR
BjórBannið reyndist ekki það Böl seM þingMenn Boðuðu
Fram til ársins 1989 var bannað að kaupa bjór á
Íslandi. Þegar frumvarp um að afnema það bann var
lagt fram á Alþingi komu fram mörg sömu rök og sett
eru fram í umræðunum í dag, þegar rætt er um að
færa verslun með bjór og léttvín inn í matvöruversl-
anir. Í BA-ritgerð Guðjóns Ólafssonar í félags- og fjöl-
miðlafræði frá árinu 2012, sem ber nafnið „Baráttan
um bjórinn“, er fjallað ítarlega um afnám bjórbanns-
ins og afleiðingar þess.
Fullir í vinnunni
Þar er meðal annars vitnað í ræður þingmanna þess
tíma. Einn þeirra sem var mjög á móti afléttingu bjór-
bannsins var Steingrímur J. Sigfússon, þá þingmaður
Alþýðubandalagsins en nú þingmaður Vinstri grænna.
Hann flutti ræðu í neðri deild þingsins árið 1988. Í
henni sagði: „Ég óttast að áfengt öl, sérstaklega létt-
ara ölið, getið orðið fyrsta sporið inn á braut vímuefn-
anna, t.d. fyrir unglingana, geti leitt til þess að aldur
áfengisneyslunnar færist niður og þetta verði svo
lágur þröskuldur að stíga yfir að mati gæslumanna,
foreldranna og annarra slíkra aðila, að á því verði ekki
tekið jafnalvarlega og ef um aðrar tegundir vímugjafa,
sterkara áfengi, væri að ræða“.
Geir Gunnarsson, samflokksmaður Steingríms,
sagði í sömu umræðum að hann teldi „einnig að þau
gögn, sem fyrir liggja, bendi jafnframt til þess að
sú viðbótarneysla gæti komið fram í aukinni hvers-
dagsdrykkju, jafnvel vinnustaðadrykkju í einhverjum
mæli“.
Bjór í staðinn fyrir kaffi
Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir, þáverandi þingkona
Borgaraflokksins, óttaðist að bjór kæmi í stað
kaffidrykkju. Í ræðu hennar sagði: „Ég er viss um að
bjórinn verður ákaflega mikill peningaþjófur því að
þegar hann verður leyfður, eða ef hann verður leyfður,
verður keppst við að hafa hann í ísskápnum. Þá verður
boðinn bjór í staðinn fyrir kaffi. Við erum orðin allt of
fínt fólk til að vera að bjóða þennan gamla þjóðar-
drykk okkar. Það verður boðinn bjór í staðinn fyrir
kaffi. Og hann verður miklu, miklu meiri freisting fyrir
unglingana, mér liggur við að segja börnin, en sterka
vínið þó að það geti verið nógu slæmt á heimilum“.
Guðrún Helgadóttir, þingmaður Alþýðubanda-
lagsins, var mikil talskona þess að bjórinn yrði leyfður.
Í ræðu hennar sagði meðal annars: „Heildarneysla
áfengis segir nákvæmlega ekki neitt um drykkjusiði
þjóðarinnar. Þeir verða ekki í lagi fyrr en þjóðinni
hefur lærst að fara með áfenga drykki eins og siðað
fólk. Von okkar sem teljum æskilegra að fólk neyti
léttra áfengra drykkja en sterkra er sú að einn góðan
veðurdag renni upp sú stund að það verði heldur litið
niður á fólk sem sést á almannafæri áberandi drukkið.
Það eru nefnilega engir mannasiðir.“
Síðar í umræðunni sagði Guðrún: „Sú er óbifan-
lega skoðun mín að gott og heilbrigt þjóðfélag eigi
að byggjast á því að sérhver heilbrigður einstak lingur
beri ábyrgð á eigin lífi, að hann verði að axla þá
ábyrgð að velja og hafna. Þann bikar hvorki vil ég né
tel rétt að taka frá öðru fólki“.
dró verulega úr ölvunarakstri
Segja má að efasemdarfólkið sem vildi ekki sjá
bjórinn leyfðan hafi að einhverju leyti haft rétt fyrir
sér, en að mörgu leyti mjög rangt. Neysla áfengis
hefur vissulega aukist töluvert eftir að bjórinn var
leyfður en neysla á sterku áfengi hefur að sama skapi
dregist saman. Fólk virðist því drekka meira en minna
einvörðungu til þess að verða mjög ölvað.
Í ritgerð Guðjóns er vitnað í rannsókn Þórodds
Bjarnasonar frá árinu 2007 um neyslu 15 og 16 ára
ungmenna sem sýndi að marktækt hefði dregið
úr unglingadrykkju á milli áranna 1995 og 2007.
Íslenskir unglingar drekka auk þess sjaldnar áfengi en
jafnaldrar þeirra í Evrópu.
Guðjón fjallar einnig um áhrif afléttingar
bjórbannsins á ölvunarakstur í ritgerð sinni. Niður-
staða þeirrar skoðunar er sú að ölvunarakstur hafi
farið minnkandi eftir afléttingu þess og fari í raun
minnkandi með hverju árinu sem líður. Á tímabilinu
1970 til 1980 voru að meðaltai 1.411 einstaklingar á
hverja 100 þúsund íbúa teknir ölvaðir undir stýri. Á
þeim áratug hélst ölvunarakstur í hendur við aukna
áfengisneyslu.
Á árunum 2000-2010 voru þeir mun færri, eða
638 að meðaltali á ári. Og þeim fór fækkandi eftir því
sem á leið. Árið 2010 voru þeir einungis 407. Á þessu
tímabili hefur áfengisneysla því aukist en dregið hefur
úr ölvunarakstri.