Morgunblaðið - 03.11.2012, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 2012
Hjólhesturinn haminn Þessi vaski hjólreiðamaður lét ekki hávaðarokið í gær aftra sér frá
því að hjóla um bæinn en átti í mestu erfiðleikum með að hemja hjólhest sinn við Höfðatorg.
Golli
Undanfarnar
vikur hafa
margir innan
þjóðkirkjunnar,
bæði lærðir og
leikir, vakið at-
hygli á þeim
áformum um
niðurskurð
framlaga til
kirkjunnar, sem
birtast í fjár-
lagafrumvarpi ríkisstjórn-
arinnar. Þar er gert ráð fyrir
áframhaldandi skerðingum á
framlögum til kirkjunnar,
meðal annars með þeim hætti
að í stað þess að innheimt
sóknargjöld skili sér að fullu
til kirkjunnar – og raunar
annarra trúfélaga í réttum
hlutföllum – taki ríkið sjálft
sífellt meira til sín.
Með öðrum orðum er gert
ráð fyrir því að talsverðar
upphæðir séu innheimtar af
borgurunum á þeirri forsendu
að um gjöld til sókna og trú-
félaga sé að ræða, en aðeins
hluti þeirra fjármuna skili sér
síðan til þessara aðila. Þannig
hefur fyrirkomulagið verið
undanfarin 3-4 ár og fjárlaga-
frumvarpið gerir ráð fyrir að
framhald verði á þessu á
næsta ári. Eins og gefur að
skilja hefur þessi þróun kom-
ið verulega niður á starfinu í
sóknunum, ekki síst mik-
ilvægu félagsstarfi, meðal
annars barna- og æskulýðs-
starfi, starfi með öldruðum og
tónlistarstarfi, svo nefnd séu
nokkur dæmi.
Í þessu sambandi er rétt að
minna á, að sóknargjöldin eru
að uppruna og eðli ekki
venjulegur skattur til ríkisins,
árinu 1997.“
Ég hef ekki orðið þess var
að talsmenn ríkisstjórn-
arinnar eða ríkisstjórn-
arflokkanna á Alþingi hafi
gert grein fyrir forsendum
sínum fyrir því að gera til-
lögur af þessu tagi í fjárlaga-
frumvarpinu. Rétt er að
minna á að þótt fjár-
málaráðherra leggi frum-
varpið fram hefur það hlotið
samþykki bæði í ríkisstjórn
og þingflokkum áður en það
kemur fyrir Alþingi. Ég hef
ekki orðið þess var að þing-
menn stjórnarflokkanna hafi
nokkurs staðar upplýst um
það hvort þeir eru tilbúnir til
að gera breytingar á þessum
þætti frumvarpsins, nú þegar
málið er til meðferðar á þingi.
Ekki hef ég heldur orðið þess
var, að fyrir þingið hafi verið
lagðar neinar tillögur um
breytingar á lögum um stöðu,
stjórn og starfshætti kirkj-
unnar eða á samkomulagi rík-
is og kirkju frá 1997, sem vís-
að er til hér að framan. Er til
of mikils mælst að rík-
isstjórnarflokkarnir útskýri
áform sín um breytingar á
samskiptum ríkis og kirkju að
þessu leyti?
sem ríkið getur
síðan ráðstafað til
einstakra stofn-
ana eða verkefna
samkvæmt
ákvörðun á fjár-
lögum. Gjöldin
eru sérstaks eðlis
– nær því að vera
nokkurs konar
félagsgjöld. Á
þessu er auðvitað
mikill munur.
Ríkið er að sönnu
innheimtuaðili
sóknargjaldanna lögum sam-
kvæmt, en varðandi ráðstöfun
þeirra er það bundið bæði af
sérlögum á þessu sviði og sér-
stöku samkomulagi ríkis og
kirkju frá því fyrir 15 árum.
Nauðsynlegt er að minna á
að samkomulagið frá 1997 um
fjárhagslegan aðskilnað ríkis
og kirkju átti sér langan að-
draganda og fól í sér mik-
ilvægt skref í þá átt að auka
sjálfstæði kirkjunnar gagn-
vart ríkisvaldinu. Sú stefnu-
mörkun, sem birst hefur í
fjárlögum síðustu ára og
kemur fram í fjárlaga-
frumvarpi næsta árs, gengur
raunverulega gegn grundvall-
arforsendum þess sam-
komulags. Þetta er raunar
viðurkennt í greinargerð fjár-
lagafrumvarpsins því þar seg-
ir:
„Til þess að breytingar á
fjárveitingum til þjóðkirkj-
unnar gangi eftir er nauðsyn-
legt að gera breytingu á lög-
um nr. 78/1997 um stöðu,
stjórn og starfshætti kirkj-
unnar, þar sem kveðið er á
um forsendur fyrir greiðslum
ríkisins til kirkjunnar. Jafn-
framt þarf að gera samsvar-
andi breytingu á sam-
komulagi ríkis og kirkju frá
Eftir Birgi
Ármannsson »Er til of mikils
mælst að
ríkisstjórnar-
flokkarnir útskýri
áform sín um breyt-
ingar á samskiptum
ríkis og kirkju að
þessu leyti?
Birgir Ármannsson
Höfundur er þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík.
Fjárlagafrumvarp, sókn-
argjöld og þjóðkirkjan
Kosningadaginn 6.
nóvember halda millj-
ónir Bandaríkjamanna
á kjörstað til að kjósa
forseta auk þúsunda
annarra opinberra
embættismanna. Kosn-
ingarnar í ár ætla að
verða hnífjafnar og
Obama forseti og
keppinautur hans, Mitt
Romney, berjast um
hvert einasta atkvæði. Á því leikur
hins vegar enginn vafi að ferlið verð-
ur friðsamlegt og í samræmi við
löngu viðteknar reglur. Fyrir 150 ár-
um var þetta ekki tilfellið. Landið
okkar var sundurtætt af átökum um
grundvallarspurningar, sérstaklega
þrælahald. Forseti þess tíma, Abra-
ham Lincoln, gegndi lykilhlutverki í
að leiða þjóð okkar út úr þessari
kreppu og móta stofnanir okkar og
þjóðarvitund. Fyrir utan kosninga-
baráttuna verður ævisaga Abrahams
Lincolns eftir Thorolf Smith endur-
prentuð á íslensku í þessum mánuði,
við bíðum eftir frumsýningu kvik-
myndar Stevens Spielbergs um Lin-
coln, og í janúar verða 150 ár liðin frá
yfirlýsingu Lincolns um afnám
þrælahalds. Bandaríkjamenn eru
alltaf tilbúnir að velta fyrir sér fram-
lagi Lincolns og nú höfum við enn
meiri ástæðu til þess.
Frá stofnun Bandaríkjanna til
tíma Lincolns og allt fram til þessa
dags hafa bandarískir stjórn-
málamenn boðið fram gagnstæðar
hugmyndir um vald landstjórn-
arinnar annars vegar og stjórna ein-
stakra ríkja hins vegar, í lífi Banda-
ríkjamanna. Með öðrum orðum,
úrslit kosninganna
ákvarða hve stóru hlut-
verki alríkisstjórnin
gegnir í tengslum við
vald einstakra ríkja og í
raun hlutverk mismun-
andi stjórnsýslustiga í
lífi einstakra borgara.
Þótt möguleikinn á
stórfelldum breyt-
ingum á þessu jafnvægi
á milli alríkisvalds og
valds einstakra ríkja
skipti miklu máli hægja
eðlilegar væntingar um
friðsamleg umskipti frá einni rík-
isstjórn til annarrar á öllu ferlinu,
jafnvel í harðvítugum kosningum
eins og árið 2000 á milli George W.
Bush og Al Gore. Þótt orðræðan í að-
draganda kosninga, og jafnvel eftir
að ný ríkisstjórn hefur tekið við völd-
um, geti verið neikvæð og bitur
ganga flestir Bandaríkjamenn út frá
því sem vísu að ástandið þróist ekki
yfir í ofbeldisfulla uppreisn. Það var
því miður ekki tilfellið þegar Lincoln
var kosinn forseti 1860.
Lincoln og þrælastríðið
Árið 1861 sögðu ellefu ríki sig úr
lögum við Bandaríkin þegar stjórn
nýs forseta tók við. Þungamiðjan í
þessari kreppu var deiluefnið um al-
ríkisvald annars vegar og rétt ein-
stakra ríkja hins vegar þegar kom að
spurningunni um þrælahald. Borg-
arastríðið sem fylgdi í kjölfarið var
blóðugustu átök í sögu okkar og
kostaði 600.000 mannslíf og olli sár-
um í þjóðarþeli okkar sem enn sér
stað. Lincoln hafði forystu í stríðs-
rekstrinum og í nokkrum ódauðleg-
um ræðum endurnýjaði hann yfirlýs-
ingu stofnenda Bandaríkjanna um að
„allir menn eru skapaðir jafnir“ með
því að veita Bandaríkjamönnum af
afrískum uppruna full borgararétt-
indi og styðja það með valdi alrík-
isstjórnarinnar.
Sextándi forsetinn okkar er rétti-
lega talinn hetja í sögu Bandaríkj-
anna. Staðfesta hans í að binda enda
á þrælahald og að halda ríkja-
sambandinu heilu virðist augljós
kostur þegar við lítum um öxl með
okkar sögulegu þekkingu. En Lin-
coln mætti heiftarlegri andstöðu
þeirra sem töldu að mál eins og
þrælahald væru best komin í hönd-
um ríkis en ekki alríkisvalds.
Yfirlýsing Lincolns um afnám
þrælahalds, tilskipunin sem gefin var
úr 1. janúar 1863, kunngerði að allir
þrælar í Suðurríkjasambandinu
skyldu lausir úr ánauð. Yfirlýsingin
gerði afnám þrælahalds að meg-
inmarkmiði í borgarastríðinu ásamt
því að sameina bandalagsríkin á ný.
Útgáfa yfirlýsingarinnar um afnám
þrælahalds varð til þess að auka
stuðning í norðurríkjunum og ruddi í
raun brautina fyrir samþykkt þrett-
ándu stjórnarskrárbreytingarinnar
sem gerði þrælahald ólöglegt í öllum
ríkjunum þegar hún tók gildi í des-
ember 1865.
Arfleifð Lincolns forseta er sterk
og skiptir ekki minna máli nú á tím-
um en áður. Andi hans er þróttmikill
og lifir góðu lífi í stjórnmálaumræðu
okkar. Þessi virka spenna á milli
ólíkra stjórnsýslustiga hefur verið
undirliggjandi þáttur í þróun laga
sem tengjast mörgum umdeildum
málum í sögu Bandaríkjanna. Á með-
al þessara málefna sem hafa mótað
hið félagslega, pólitíska og efnahags-
lega landslag í Bandaríkjunum eru
þrælahald, kosningaréttur kvenna,
borgaraleg réttindi, dauðarefsingar,
takmörkun byssueignar, menntun,
fóstureyðingar, kvenréttindi og rétt-
indi samkynhneigðra, svo aðeins fá-
ein séu nefnd.
Umbætur í heilbrigðismálum eru
aðeins eitt af nýlegum málum sem
undirstrika togstreituna á milli ein-
stakra ríkja og alríkisstjórnar. Málið
krafðist þess að Bandaríkjamenn at-
huguðu stjórnarskrána til að
ákvarða hvaða stjórnsýslustig skyldi
hafa lokaorðið. Í þessu tilfelli, eins og
í mörgum umdeildum málum, barst
deilan til Hæstaréttar sem úrskurð-
aði í málinu.
Umfjöllun Hæstaréttar um Lög
um heilsugæslu á viðráðanlegu verði
(stundum kallað „Obama Care“)
leiddi til flókinnar niðurstöðu. Dóm-
ararnir úrskurðuðu að alríkið hefði
ekki stjórnarskrárvarið vald til að
leggja á „einstaklingsbundna til-
skipun“ þegar málið var skoðað í
gegnum lögfræðilega linsu milli-
ríkjaviðskipta. Vitnað var til versl-
unarákvæðis stjórnarskrárinnar
þegar úrskurðað var að ekki mætti
sekta Bandaríkjamenn sem neituðu
að kaupa sjúkratryggingu. Hins veg-
ar komst Hæstiréttur að þeirri nið-
urstöðu að sú borgun sem krafist er
fyrir að hafa ekki sjúkratryggingu
væri ígildi skatts og að alrík-
isstjórnin hefði vissulega vald til að
leggja slíkan skatt á. Þannig stendur
tilskipunin og stjórnir einstakra
ríkja verða að lúta alríkisvaldinu í
þessu tilfelli.
Núverandi kosningabarátta
og Lincoln
Það er engin tilviljun að Obama
forseti skírskotaði til Abrahams Lin-
colns í fyrstu kappræðum forseta-
frambjóðendanna í núverandi kosn-
ingabaráttu þegar hann sagði: „Eins
og Abraham Lincoln hafði skilning á,
þá gerum við sumt betur saman.“
Obama var að rökstyðja það mik-
ilvæga hlutverk sem stjórnvöld
gegna í að verja þegnana og skapa
umhverfi þar sem allir geta dafnað.
Það er heldur engin tilviljun að
repúblikanar benda á það með stolti
að Lincoln var á sínum tíma félagi í
Repúblikanaflokknum. Repúblik-
anar undirstrika oft ábyrgð ein-
staklingsins og þörfina á því að fólk
geti hagað lífi sínu óháð óhóflegum
afskiptum stjórnvalda. Frambjóð-
andi þeirra, Mitt Romney, leggur að-
aláherslu á þennan kjarna í kosn-
ingabaráttu sinni.
Allir forsetar, bæði á undan og eft-
ir Lincoln, hafa orðið að kljást við
hvernig best sé að halda jafnvægi á
milli alríkisvaldsins og réttinda ein-
stakra ríkja. En kannski hefur eng-
inn gert það á jafnerfiðum tímum og
af jafnmikilli staðfestu og Abraham
Lincoln. Staða ríkjasambandsins er
sterk og viðvarandi umræður okkar
um viðeigandi hlutverk ríkisstjórna
einstakra ríkja og ríkjasambandsins
í lífi borgaranna eru hluti af til-
raunum okkar til þess, eins og stend-
ur í stjórnarskránni, „að mynda full-
komnara ríkjasamband.“
Eftir Luis E.
Arreaga » Allir forsetar, bæði á
undan og eftir Lin-
coln, hafa orðið að kljást
við hvernig best sé að
halda jafnvægi á milli al-
ríkisvaldsins og réttinda
einstakra ríkja.
Luis E. Arreaga
Höfundur er sendiherra
Bandaríkjanna á Íslandi.
Arfleifð Abrahams Lincoln