Morgunblaðið - 08.12.2012, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2012
Æfing Landhelgisgæslan sinnir meðal annars björgun á sjó. Starfsmennirnir eru ávallt í viðbragðsstöðu og í gær æfðu þeir björgunaraðgerðir á Sundunum í skjóli Esjunnar.
Ómar
Neyðarlögin nr. 125/
2008 voru býsna
raunsæ um ástand mála
á Íslandi og gerðu ráð
fyrir raunhæfum úr-
lausnum til að mæta
þeim ógnarvanda sem
fylgdi hruninu eins
langt og hægt var. Þýð-
ingarmestu einstöku
ráðstafanir neyðarlag-
anna voru stofnun
þriggja nýrra ríkisbanka og færsla
innlána og innlendrar útlánastarfsemi
gömlu bankanna yfir í nýju ríkisbank-
ana. Yfirfærsla lánanna grundvall-
aðist á því að þau voru færð í stof-
nefnahag bankanna að teknu tilliti til
áætlaðra afskrifta einstakra lána. Þær
áætluðu afskriftir voru síðan grund-
aðar með sérstöku mati Deloitte LLP
í London sem yfirfarið var af ráðgjaf-
arfyrirtækinu Oliver Wyman. Þær
skýrslur sem voru sagðar mikil leynd-
arskjöl (þótt leyndinni væri létt af fyr-
ir skilanefndirnar) lágu fyrir í apríl
2009. Þá hófst mikill leikur um að
semja þyrfti við hina erlendu kröfu-
hafa bankanna til að friða þá. Það sem
knúði fram þessar aðgerðir var allt
annað, það var ICESAVE og vanda-
málið Bretar og Hollendingar sem
stóðu í vegi fyrir ESB-umsókninni
annars vegar og að mál Íslands fengi
meðferð hjá AGS. Allt liggur þetta
ljóst fyrir þegar skýrsla fjár-
málaráðherra frá mars 2011 um end-
urreisn viðskiptabankanna er skoðuð
og aðeins reynt að lesa milli línanna.
Í lok febrúar 2009 ákvað vinstri
stjórnin að hefja samningana um
ICESAVE og á fundi 3. mars 2009 var
skipuð nefnd til að „semja við erlendu
kröfuhafa bankanna“ þótt engir aðrir
en Bretar og Hollendingar og AGS
væru að berja á dyrnar. Þessa vinnu
má betur fræðast um almennt þótt
margar upplýsingar vanti þar og sé
enn haldið leyndum við lestur skýrslu
fjármálaráðherrans um endurreisn
bankanna. Aðferðafræðin í þeirri
vinnu var mismunandi frá einum
banka til annars og helgast af mis-
munandi aðstæðum þeirra. Í öllum
bönkunum var þó vinnan grundvölluð
á því að breyta niðurstöðum FME frá
október 2008 um stofnefnahaginn og
opna skilanefndum gömlu bankanna
aðgang að lánasöfnum þeirra nýju til
að endurmeta til hækkunar þessi
lánasöfn frá niðurstöðu erlendu sér-
fræðifyrirtækjanna. Þetta var síðan
gert með þeim afleiðingum að mér
sýnist uppfærsla þessara
lánasafna nú orðin hærri
en 300 milljarðar króna
og svo álitlegur hluti snjó-
hengjunnar að meira að
segja nýju fjármálafyr-
irtækin eru orðin hrædd
við umfangið. Þess vegna
hafa þau nýlega sent frá
sér skýrslu sem gengur
út á það að vara við því að
þessi uppfærsla verði
greidd erlendum kröfu-
höfum of hratt út í formi
arðs. Þessi uppfærsla er það sem ég
kallaði „skuldsettu endurreisnina“ í
fyrirsögn þessarar greinar.
Fólk og fyrirtæki hefur verið skuld-
sett upp fyrir rjáfur í þágu erlendra
kröfuhafa vogunarsjóða fyrst og
fremst. Til dæmis um þetta eru mis-
tökin við 110% leiðina sem heldur
heimilunum í hlekkjum. Í atvinnulíf-
inu mun vera algengt að fyrirtækin
hafi verið „endurreist“ með allt að 8 x
EBITDA og jafnvel biðláni að auki ef
betur skyldi ganga en áætlanir gera
ráð fyrir. Að óbreyttu mun það þýða
að þjóðin verður í skuldafangelsi vog-
unarsjóða næstu 10-15 árin og veruleg
hætta á stöðnun í hagkerfinu nema
annað komi til. Gríska leiðin er íslensk
upphaflega. Prufukeyrð hér af AGS
og ESB. Við lesum hinsvegar að um-
ræðan hér á landi um að frysta eignir
þrotabúa bankanna í íslenskum krón-
um sé farin að trufla vogunarsjóðina.
Sé svo gefast nú tækifæri til að leið-
rétta vitleysur vinstri stjórnarinnar
og endurstilla efnahag bankanna í
takt við upphaflegar ákvarðanir neyð-
arlaganna. Til þess þarf stjórn-
málamenn með kjark og þor. Upphaf-
ið gæti til dæmis verið það að, áður en
til kæmi að samþykkja nauðasamn-
inga þrotabúanna, bjóða erlendu
kröfuhöfunum 5-10 aura fyrir hverja
krónu innlendra eigna þeirra. Það
verður að láta á reyna ef við ætlum
ekki að festast í grískum harmleik.
„Þeir fiska sem róa“, það er einmitt
leiðarljós vogunarsjóða.
Garðabæ í desember 2012.
Eftir Víglund
Þorsteinsson
» Fólk og fyrirtæki
hefur verið skuld-
sett upp fyrir rjáfur í
þágu erlendra kröfuhafa
vogunarsjóða fyrst og
fremst.
Víglundur Þorsteinsson
Höfundur er lögfræðingur.
„Skuldsett
endurreisn“
Ég tók fyrir
skömmu þátt í fundi
sem Samtök atvinnu-
lífsins, Íslandsstofa og
utanríkisráðuneytið
héldu um áskoranir
og sóknarfæri á norð-
urslóðum. Á fundinum
lýsti ég þeirri skoðun
minni, að mestu tæki-
færi Íslendinga í
framtíðinni tengdust
norðurslóðum. Gildir þá einu,
hvort horft er til kolvetnisvinnslu,
þjónustu við rannsóknir annarra
þjóða utan efnahagslögsögu okkar,
siglinga, fiskveiða á svæðum sem
munu opnast langt í norður, ferða-
þjónustu og verklegra fram-
kvæmda. Áhuginn á efninu birtist í
því að húsfyllir var á fundinum. Ís-
lensk fyrirtæki skilja augljóslega
hversu gríðarleg tækifæri geta
tengst auknum umsvifum á norð-
urslóðum. Við þurfum að halda
vöku okkar til að geta nýtt þau, og
ekki síður vera á varðbergi gagn-
vart hættum sem því kunna að
fylgja.
Í norðurslóðastefnunni, sem ég
lagði fyrir Alþingi og samþykkt
var í mars í fyrra, eru stjórnvöld
og atvinnulífið brýnd til að tryggja
að hagsmunir Íslands og tækifæri,
m.a. á sviði viðskipta, fari ekki for-
görðum í tengslum við fyr-
irsjáanlega þróun í málefnum
norðurslóðanna. Ég hef skilgreint
þau sem forgangsþátt í utanrík-
isstefnunni. Ég hef jafnframt beitt
utanríkisþjónustunni til að búa í
haginn fyrir þessi framtíðarfæri,
og jafnframt til að mæta þeim
áskorunum sem kunna að fylgja.
Góður undirbúningur
Þegar fámennt ríki eins og Ís-
land með miklar auðlindir og víð-
feðm haf- og landsvæði nestar sig
fyrir nýja framtíð á norðurslóðum
skiptir öflug alþjóðasamvinna
sköpum. Við vitum að nýtingu
þeirra fylgir áhætta, og þurfum að
slá í gadda að forvarnir og við-
brögð við mengun og slysum séu
fullnægjandi. Þannig verjum við
okkar eigin öryggishagsmuni. En
um leið er líka dregið úr áhættu
fyrir fjárfesta og atvinnulífið.
Innan Alþjóðasiglingamálastofn-
unarinnar hefur Ísland beitt sér
fyrir raunhæfum en strangari við-
miðum fyrir skip sem sigla um ísi-
lögð svæði. Innan
Norðurskautsráðsins
hefur á skömmum
tíma verið lokið við
tvo bindandi alþjóða-
samninga, annars
vegar um leit og
björgun og hins veg-
ar samning um sam-
eiginlegt viðbragð
norðurskautsríkjanna
vegna olíumengunar.
Sá síðari verður
formlega undirrit-
aður næsta vor. Það
var ánægjulegt og undirstrikar
bæði frumkvæði og áherslu ís-
lenskra stjórnvalda að báðum
samningum var lokið í Reykjavík.
Við Íslendingar höfum þannig í
nánu samstarfi við nágrannaþjóð-
irnar unnið í haginn fyrir áskor-
anir framtíðarinnar en að sama
skapi þurfum við líka að eiga þétt
samstarf við aðrar þjóðir norðurs-
ins til að geta nýtt með skyn-
samlegum og varkárum hætti þau
tækifæri sem gætu verið í boði ef
rétt er um árar haldið. Þar skiptir
árvekni stjórnvalda og atvinnulífs
höfuðmáli.
Sóknarfæri fyrir atvinnulífið
Sterk staða Íslands varðandi
sóknarfærin á norðurslóðum hvílir
á legu landsins, nálægð við auð-
lindir, sterkum innviðum og síðast
en ekki síst þekkingu og færni ís-
lenskra fyrirtækja.
Fyrir mér er það augljóst að
lega landsins gagnvart auðlindum
og siglingaleiðum er krækja í fjöl-
breytta hafsækna starfsemi. Fjöl-
mörg bein og óbein sóknarfæri
munu skapast í tengslum við leit
og vinnslu á olíu, gasi og stein-
efnum innan auðlindaþríhyrnings-
ins norður af Íslandi, sem markast
af Austur-Grænlandi, Íslandi og
Jan Mayen. Þessi þríhyrningur
verður í framtíðinni þungamiðjan í
tækifærum Íslendinga. Innan hans
verður á næstu átta til tíu árum
hafist handa við tilraunaboranir og
hugsanlega vinnslu. Að auki er lík-
legt að hér á landi skapist mik-
ilvæg, vel launuð störf í tengslum
við þjónustu og mannvirkjagerð
vegna vinnslu jarðefna við suður-
odda og austurströnd Grænlands.
Það liggur líka fyrir að skipaum-
ferð mun enn aukast í tengslum við
fyrrnefnda auðlindanýtingu og
siglingar bæði skemmtiferðaskipa
og skipa sem sigla með hráefni og
vörur um Norður-Íshafið. Sterk
staða Íslands í þessu samhengi
hefur ekki farið framhjá fulltrúum
annarra ríkja og fyrirtækja sem
hafa sýnt vaxandi áhuga á fjárfest-
ingum hér á landi, m.a. evrópsk og
asísk stórfyrirtæki. Íslensk fyr-
irtæki og stofnanir, þ. á m. hafn-
arsamlög, verktaka- og tæknifyr-
irtæki, ferðaþjónustan, flugfélög,
mennta- og rannsóknastofnanir
munu njóta góðs af þessari þróun.
Landfræðileg staða og auðlindir
gefa okkur vissulega forskot en
langtímahagsæld byggist á þekk-
ingu og mannauði sem getur, ef
rétt er á haldið, orðið til í tengslum
við þessi umsvif. Við sjáum nú þeg-
ar lýsandi dæmi um nýtingu á ís-
lenskum mannauði í tengslum við
framkvæmdir vegna mannvirkja
og orkuvera á Grænlandi. Hægt
væri að telja til fjölmörg önnur
dæmi, t.d. úr ferða- og flugþjón-
ustu, sjávarútvegi og orkumálum.
Flest þessara tækifæra hafa orðið
til í tengslum við verkefni á heima-
slóð og þá oft í samvinnu við er-
lenda aðila sem síðan hefur skapað
mannvit og sóknarfæri fyrir ís-
lensk fyrirtæki erlendis. Utanrík-
isráðuneytið, Viðskiptaráð og Ís-
landsstofa hafa lyft Grettistaki við
að efla viðskiptatengsl við önnur
ríki, ekki síst nágrannalöndin á
norðurslóðum, þ.m.t. Færeyjar og
Grænland. Ég hef talað fyrir því að
sett verði á laggirnar viðskiptaráð
norðurslóða þar sem fulltrúar úr
atvinnulífi norðurskautsríkjanna,
auk annarra sem kunna að hafa
áhuga á fjárfestingum og verk-
efnum á svæðinu geti komið sam-
an, myndað viðskiptasambönd og
miðlað af reynslu sinni. Slík sam-
vinna styrkir samkeppnisstöðu
svæðisins í alþjóðlegu samhengi og
treystir langtímahagsæld til handa
íbúum norðurslóða.
Eftir Össur
Skarphéðinsson » Sterk staða Íslands
varðandi sókn-
arfærin á norður-
slóðum hvílir á legu
landsins, nálægð við
auðlindir, sterkum inn-
viðum og síðast en ekki
síst þekkingu og færni
íslenskra fyrirtækja.
Össur Skarphéðinsson
Höfundur er utanríkisvið-
skiptaráðherra.
Áskoranir og sóknarfæri
á norðurslóðum