Morgunblaðið - 13.12.2012, Síða 50

50 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 2012
Ósjálfrátt er sagan hennarEyju, saga um getnað,meðgöngu og fæðingu rit-höfundar.
Eyja er ung kona sem er í leit að
sjálfri sér og til þess að finna sig
þarf hún að ganga ýmsar leiðir áður
en hún ratar á þá réttu. Eyja er rétt
rúmlega tvítug þegar hún flyst ein í
lítið sjávarþorp á Vestfjörðum þar
sem snjóflóð er nýbúið að taka með
sér mörg mannslíf. Hún kynnist þar
Garranum, miklu
eldri manni,
kúnstugum og
drykkfelldum.
Kynni þeirra
enda með gift-
ingu og eru enda-
lok hjónabands-
ins upphafið að
þessari bók.
„Viltu ekki fara
frá þessum manni?“ er upphafssetn-
ingin og þeirrar spurningar spyr
amma Eyju sem er mikið í mun að
dótturdóttir hennar og nafna slíti sig
frá Garranum og finni sína braut.
Konurnar í lífi Eyju leggjast á eitt
og koma henni í burtu frá þessum
manni, alla leið til Svíþjóðar. Þar
dvelur hún í sænsku dreifbýli hjá
Skíðadrottningunni frænku sinni
sem rekur orlofshús og sumarbúðir
fyrir íslensk börn. Eyja hjálpar til
við reksturinn en stærsta ætlunar-
verkið með utanlandsferðinni er að
koma rithöfundarferlinum af stað.
Ætlunarverkið tekst, Eyja fjarlæg-
ist Garrann og kemur heim með
handrit í farteskinu. Þá tekur við
nýtt líf.
Það er Eyja í dag sem segir okkur
söguna, hún fer fram og til baka í
tíma og rifjar upp hin ýmsu tímabil
ævi sinnar, frá barnæsku til þess
tíma sem hún situr og skrifar þessa
sögu. Eyja rifjar líka upp sögur
kvennanna í kringum sig, lífið hefur
farið einhvern veginn með þær allar.
Ósjálfrátt er sagan hennar Eyju en
þetta er líka saga kvenna, kynslóð
fram af kynslóð.
Upphaf bókarinnar er þungt, öm-
urleikinn liggur yfir því eins og hann
liggur yfir lífi Eyju. Framtaksleysið
er algjört en með drifkrafti
kvennanna kemst kraftur í Eyju og
eftir því sem hún þroskast því öfl-
ugri verður hún sem persóna, því
öflugri verður sagan og þegar bókin
er búin hefur maður trú á því að
Eyja geti allt.
Kaflarnir um tíma Eyju í Svíþjóð
eru á köflum stórskemmtilegir, þökk
sé hinni kúnstugu Skíðadrottningu,
en stundum langdregnir. Kaflarnir
um langömmuna og ósjálfráðu
skriftina fannst mér þó hvað mest
grípandi enda fer höfundurinn á flug
í þeim. Það er líka þessi vitneskja
um ósjálfráðu skrift formóðurinnar
sem hjálpar Eyju með rithöfundar-
ferilinn. Þannig hjálpast konurnar
að í gegnum kynslóðirnar og söguna.
Þrátt fyrir að sagan sýni hvað
konur geta verið sterkar ef þær taka
höndum saman þá sýnir hún líka
hvernig mannskepnan getur eyði-
lagt sjálfa sig og aðra í kringum sig.
Alkóhólismi leikur stórt hlutverk í
þessari sögu, það virðist sem allir
styðji sig við áfengið nema Eyja og
amma hennar. Eftir að Eyja fjar-
lægist Garrann áttar hún sig á því að
hún vildi bjarga honum alveg eins og
hún vill bjarga mömmu sinni. Með-
virknin hjá aðstandendum alkóhól-
ista getur verið mikil, litað allt
þeirra líf og steypt þeim sjálfum í
glötun, þó að þeir séu ekki haldnir
sjúkdómnum sjálfir, aðeins litaðir af
honum. Sagan er lituð af alkóhólist-
unum í lífi Eyju.
Ósjálfrátt er vel skrifuð saga,
tregafull en líka fjörug, fyndin og
kaldhæðin. Hún er samt ekki galla-
laus; langdregin á köflum, torveld í
byrjun og tímaflakkið stundum rugl-
ingslegt. Sterkasti þáttur sögunnar
er persónurnar sem eru dregnar
sterkum dráttum og svo áhugaverð-
ar að maður óskar þess að fá að vera
áfram fluga á vegg í lífi þeirra að
lestri loknum.
Sagan hennar Eyju
og hinna kvennanna
Skáldsaga
Ósjálfrátt bbbmn
Eftir Auði Jónsdóttur.
Mál og menning 2012.
INGVELDUR
GEIRSDÓTTIR
BÆKUR
Morgunblaðið/Ómar
Auður Sagan er „tregafull en líka
fjörug, fyndin og kaldhæðin.“
Aðalpersónan í Suðurglugg-anum, nýrri skáldsöguGyrðis Elíassonar, er rit-höfundur sem dvelur í
sumarhúsi vinar síns og vinnur að
skáldsögu. Það ætti ekki að koma á
óvart að rithöfundurinn er afar ein-
rænn og það er í takt við andrúms-
loft sögunnar að húsið sem hann býr
í er svart og að honum gengur illa
við ritstörfin.
Rithöfundurinn er í sjálfskipaðri
einangrun enda hefur hann, eins og
svo margar sögurpersónur Gyrðis,
ekki þörf fyrir mikil samskipti og
tengir sig ekki við nútímann. Áhuga-
leysi hans á hraða nútímasamfélags-
ins endurspeglast á ýmsan hátt,
meðal annars í því að hann skrifar á
ritvél en ekki tölvu. Hann er með
síma en skilur stundum ekki sjálfur
tilganginn með því enda hefur hann
slökkt á símanum löngum stundum.
Hann hlustar á
fréttir í útvarpi
og þar heyrir
hann af endalaus-
um hörmungum,
átökum og spill-
ingu. Kannski
ekki nema von að
hann kjósi að búa
í friðsamlegri
einkaveröld þar
sem er lítið sem ekkert pláss fyrir
aðrar manneskjur. Hann ræðir við
móður sína og systur í síma en þau
samskipti eru öll á yfirborðinu og
virðast skipta hann litlu máli. Hann
skrifar bréf til konu sem skiptir
hann máli og ekur með þau í póst-
húsið í þorpinu en snýr svo aftur í
sumarhúsið án þess að hafa sett þau
í póst. Konan hringir í hann en þegar
hann hringir í hana kemur í ljós að
símanúmer hennar er ótengt. Þau
geta ekki náð saman. Eina mann-
eskjan sem hann á frumkvæði að því
að kynnast í þorpinu er maður sem
sýnir kvikmyndir heima hjá sér, en í
ljós kemur að ekki er allt sem sýnist
varðandi tilvist þess manns.
Gyrðir Elíasson býr yfir ein-
stökum skáldskaparhæfileikum og
endalaust má dást að snilli hans. Hér
fjallar hann eins og svo oft áður um
einsemd listamannsins og erfiðleika
hans við að eiga í innilegum sam-
skiptum við aðra. En hér er líka ver-
ið að segja fleiri sögur. Verkið fjallar
ekki síst um grimmd manneskj-
unnar sem hinn ofurnæmi rithöf-
undur í verkinu verður stöðugt með-
vitaður um í gegnum útvarpsfréttir.
Í verkinu er að finna sterkan sið-
ferðilegan boðskap og áminningu
um að gleyma ekki mennskunni. Ást
á góðum listum og virðing fyrir nátt-
úrunni og öllu því sem lifir einkennir
þessa bók. Og eins og í ljóðabók
Gyrðis Hér vex enginn sítrónuviður
sem kom út fyrr á þessu ári er að
finna sterka andúð á þeirri enda-
lausu dýraslátrun sem nútímamann-
inum þykir svo fjarska eðlileg og
sjálfsögð.
Stílsnilli Gyrðis er alkunn og það
er eins og að þylja upp sjálfsagða
hluti að lofa hana. Gyrðir er maður
fárra orða og velur alltaf réttu orðin.
Hann hefur fádæma vald á tungu-
málinu og slær aldrei feilnótu. Ein-
hvern tíma hefði ekki þótt sjálfsagt
að tala um húmor í bókum Gyrðis en
Suðurglugginn iðar af húmor og
nokkrum sinnum er lesandinn lík-
legur til að hlæja upphátt. Þetta
samspil húmors og trega gefur verk-
inu sérstakan blæ.
Á dögunum hafði íslenskur rithöf-
undur orð á því að Suðurglugginn
væri bók sem nálgaðist fullkomnun.
Það er ástæða til að taka undir þau
orð og bæta því við að Suðurglugg-
inn er skáldsaga þessa árs.
Áminning um mennskuna
Skáldsaga
Suðurglugginn bbbbb
Eftir Gyrði Elíasson.
Uppheimar 2012. 134 bls.
KOLBRÚN
BERGÞÓRSDÓTTIR
BÆKUR
Morgunblaðið/Einar Falur
Gyrðir „Samspil húmors og trega gefur verkinu sérstakan blæ,“ skrifar rýn-
ir og segir Suðurgluggann vera skáldsögu þessa árs.
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Steingerð vængjapör nefnist nýtt
tvímála ljóðasafn norska skáldsins
Tors Ulvens (1953-1995). Magnús
Sigurðsson, skáld og þýðandi, hefur
þýtt stórt úrval ljóða norska skálds-
ins og ritar einnig ítarlegan eftir-
mála, þar sem hann setur verk
skáldsins í samhengi. En hver var
þessi maður, Tor Ulven?
„Hann var sjálfmenntað skáld,
reyndar með meirapróf á kranabíl
og vann ungur ýmiss konar verka-
mannavinnu,“ segir Magnús. „Ulven
var ákaflega víðlesinn og varð fljót-
lega að eins konar költhöfundi á
sama tíma og ýmsar goðsagnir tóku
að spretta upp um hann. Ekki síst
vegna þess hve sérstaka rödd hann
hafði nánast frá upphafi, og síðan
sökum þess að hann ákvað að loka
sig af frá umheiminum. Hann veikt-
ist, var haldinn alvarlegri kvíða-
röskun, og í tæpan áratug lokaði
hann sig af inni í íbúð foreldra
sinna, sem þá voru látin.
En Ulven hélt áfram að skrifa og
gefa út sínar bækur. Þær vöktu sí-
fellt meiri athygli. Til að byrja með
voru þetta eingöngu ljóðabækur en
síðar á ferlinum þótti honum hann
hafa ort sig út í horn og tók þá að
skrifa prósa, smásögur og stutta
skáldsögu.
Síðan gerðist það árið 1995, þegar
Ulven var 42 ára, að hann framdi
sjálfsmorð. Í kjölfarið hefur hróður
hans borist enn víðar. Hann er
stundum sagður höfundur annarra
höfunda, en það finnst mér ástæðu-
laust því að mínu mati er Ulven alls
ekki óaðgengilegur. Yrkisefni hans
eru á einhvern hátt á skjön við sam-
tímann, hann tekur samtímann ekki
fyrir sem slíkan heldur grundvallar-
forsendur tilvistarinnar; þótt Tor
Ulven hafi alla tíð búið í Osló er
ekkert í hans ljóðlist sem bendir til
þess.“
Ómetanlegar ljóðaþýðingar
Magnús hefur áður sent frá sér
þýðingar á ljóðum Ezra Pound og
Ingibjargar Haraldsdóttur á
spænsku og hann hefur skrifað um
verk annarra skálda, til að mynda
Kristjáns Karlssonar. Hvers vegna
tók hann að þýða verk Ulvens?
„Ég hafði verið að lesa verk hans
og hrifist af. Það getur verið snúið
Morgunblaðið/Kristinn
Þýðandinn „Það er afar þroskandi að geta sökkt sér niður í höfundarverk
og hugmyndir annars skálds,“ segir Magnús Sigurðsson.
„Ákvað að loka sig
af frá umheiminum“
 Magnús Sigurðsson hefur þýtt úrval ljóða eftir Tor Ulven
að þýða úr meginhluta höfundar-
verksins eins og ég geri og það tók
mig tíma að kynnast ljóðheimi hans
til hlítar, að lesa verkin og um þau.
Ég byrjaði fyrst að þýða ljóðin fyrir
fjórum árum og fannst mér þá ekki
takast nægilega vel upp, lagði þau á
hilluna um tíma og kom aftur að
þeim síðar. Þá endurþýddi ég sumt,
bætti við og vann verkið til hlítar.“
Eftirmáli Magnúsar er afar grein-
argóður og upplýsandi.
„Tor Ulven er ekki ýkja þekktur
hér á landi og þar sem ekki hefur
verið mikið skrifað um hann þótti
mér svigrúm til að koma að höfund-
arverki hans á minn hátt. Ég reyni
að setja verk hans í ákveðið bók-
menntalegt samhengi en undir-
strika að það er persónuleg skoðun,
svona kemur þetta mér fyrir sjón-
ir.“
Magnús hefur lagt sig eftir ljóða-
þýðingum. Hvert finnst honum hlut-
verk þeirra vera?
„Ljóðaþýðingar hafa verið og eru
ómetanlegar sem mælikvarði og
sýnishorn af ljóðlist annarra þjóða,
þótt þær fari oft lágt. Fyrir sjálfan
mig sem höfund er nauðsynlegt að
fást við þýðingar. Það er afar þrosk-
andi að geta sökkt sér niður í höf-
undarverk og hugmyndir annars
skálds.“
Birkilaufin glitra
í vindinum. Nóttin er björt
og allir hinir
sofa.
Ég öðlast skyndilega
ómælt traust
á trjánum,
eins og þau væru
rammbyggðar hækjur undir sálina,
svo þessi farlama risi
geti loksins staulast
burt, burt, burt.
***
Sittu hjá mér
vina, segðu frá
þeim dögum þegar
ég verð
ekki til.
Magnús Sigurðsson þýddi.
Tvö ljóð
eftir Tor Ulven